Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Kiểm tra bài cũ:
Em hãy phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ?

Nêu một ví dụ về hàm ý?

1
Khác: - Nghĩa tường minh: là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

- Hàm ý: là phần thông báo tuy không đựơc diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Phân biệt:
Giống : Đều là phần thông báo nghĩa trong câu
2
Ví dụ:
A: - Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé!
B: - Tối nay, tớ phải làm bài tập.
Nhận xét:
A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối.
Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.
=> Đây là cách từ chối khéo léo.
3
Câu 2:Khoanh tròn chữ cái đứng trước ý trả lời mà em cho là đúng?
a/ Nghĩa hàm ý là phần thông báo
Trái ngược với nghĩa tường minh
Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Được suy ra từ những từ ngữ trong câu.
Thông báo nhiều nghĩa hơn nghĩa tường minh.
b/ Dùng hàm ý khi nào?
Khi không muốn nói thẳng.
Muốn người nghe không hiểu.
Không biết nói rõ ý.
Muốn chấm dứt cuộc thoại.
C
A
4

Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em
con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
5
Đoạn trích có mấy câu in đậm có hàm ý? Đó là câu nào? Nêu hàm ý của những câu in đậm đó?
6
Câu 1:
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
7
Cho biết hàm ý của câu
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi?
sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con
8
Khi đọc được 2 câu nói của chị Dậu, có 2 bạn tranh luận với nhau:
A. Chị Dậu chủ động đưa hàm ý vào câu nói của mình.
B. Hàm ý vô tình xuất hiện trong lời nói của chị.
Em nhất trí với ý kiến nào ? Vì sao?
Đáp án: Nhất trí với ý kiến A, vì chị Dậu không dám nói thẳng với con mà cố tình tức là có ý thức đưa hàm ý vào lời nói để tránh sự thật đau lòng, sự thật bán con nhằm tránh cú sốc mạnh cho cả chị và bé Tí)
9
Câu 1:
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi
Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài
Hàm ý trong câu nói
nào của
chị Dậu rõ hơn? Vì sao
chị phải nói
rõ hơn?
Hàm ý câu 2 rõ hơn. Vì chị không chịu đựng nổi sự đau đớn khi phải kéo dài phút giây lừa dối cái Tí, lừa dối ở đây có nghĩa là không dám nói sự thật, và vì cái Tí còn quá nhỏ , quá ngây thơ chưa hiểu hết ý nghĩa câu nói của u.
10
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
- Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Để sử dụng hàm ý thì cần có những điều kiện nào đối với người nói và đối với người nghe?
11
Câu 1:Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
12
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa
tường minh? Em sẽ nói thế nào?

Từ chối bằng một câu có sử dụng hàm ý
- Rất cám ơn cậu nhưng chiều mai tớ cùng bố mẹ về quê thăm ngoại rồi..
Vì sao trong trường hợp này ta nên dùng hàm ý?
Dùng hàm ý đảm bảo sự lịch sự, tế nhị
13
Xét đoạn thoại sau và cho biết hàm ý câu trả lời của Nam?
Dũng: Cậu thích học Văn không?
Nam: Tớ thích học toán hơn.
Đáp án: Hàm ý câu trả lời của Nam là Nam không thích học Văn.
Nếu có bạn nói lại với cô giáo là Nam không thích học Văn thì theo em Nam sẽ nói như thế nào?
Thưa cô em đâu có nói là không thích học Văn, em chỉ nói là em thích học Toán.
Trong trường hợp này người nói dễ dàng chối bỏ
yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó
mà do người nghe tự suy ra.
14
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

Trống vào lớp đã 10` Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:....
Yêu cầu:
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Hướng giải:
Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy.
Hàm ý: . Em có đồng hồ không?
. Em biết bây giờ là mấy giờ không?
15
Tìm hàm ý trong những mẫu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được.
16
1. Bài tập 1:
Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
-Báo cáo hết! -Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ- Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
Anh thanh ni�n
Ơng ho?a si~ va` cơ ga?i
Mo`i ba?c va` cơ va`o uơ?ng nuo?c.
17
Nguyễn Quang Sáng
B�i t?p 2.
H�m ý nh?ng cõu in d?m du?i dõy l� gỡ? Vỡ sao em bộ khụng núi th?ng du?c m� ph?i s? d?ng h�m ý? Vi?c s? d?ng h�m ý cú th�nh cụng khụng? Vỡ sao?
Nú nhỡn dỏo dỏc m?t lỳc r?i kờu lờn:
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái!-Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Chỏu ph?i g?i " Ba ch?t nu?c giựm con", ph?i núi nhu v?y.
- Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão !
Ha`m y? khơng tha`nh cơng vi`.
18
A: Mai về quê với mình đi !
B: .




A. Đành vậy.
3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
-Mai mình ki?m tra 1 ti?t
-Rất tiếc mình đã nhận lời Hoa rồi.
-Mình còn phải chuõ?n bi? tra?i 26 -3.
19
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh hy vọng với con đường trong các câu sau:

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
4. Bài tập 4 :
-> Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
20
5. Bài tập 5:
Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng ( trong bài Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
21
Mây và sóng

Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
Con hỏi: Nhưng làm thế nào mình lên đó được?
Họ đáp: Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây.
Mẹ mình đang đợi ở nhà-con bảo -Làm thế nào có thể rời mẹ mà đến được?
Thế là họ mỉm cười bay đi.
Nhưng con biết có trò chơi thú vị hơn, mẹ ạ.
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm.
(Ta-go)
Câu có hàm ý mời mọc
"Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không"? Hoặc "Chơi với bọn tớ thích lắm"
Củng cố
Sử dụng hàm ý có tác dụng gỡ?
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
- Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.
23
Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Người nghe
(người đọc)
Người nói
(người viết)
Có ý thức đưa hàm ý
Có ý thức cộng tác,
có năng lực giải đoán
24
Dặn dò: -Làm bài tập còn lại
- Ôn tập kĩ phần văn thơ hiện đại để tiết sau kiểm tra 1 tiết