Bài 25. Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Nhiệt liệt chào mừng các thầy cô giáo
Thứ Năm, Ngày 08 tháng 02 năm 2007

1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách chọn câu trả lời đúng.
C. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng.
B. Muốn người nghe không hiểu.
C. Muốn gây sự chú ý.
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.

Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách khoanh tròn vào chữ cái trước câu trả lời đúng.
3. Trong lời nói hàng ngày:
A. tất cả các câu đều có hàm ý.
B. không có câu nào có hàm ý.
C. có câu có, có câu không có hàm ý.
D. hàm ý được nhiều người dùng.
Bài tập: Cho tình huống sau:

A: - Tối đi nghe ca nhạc với mình đi.
B: - Tối mình đi học thêm tiếng Anh.
A: - Đành vậy.


(?) Đoạn hội thoại trên có câu nào chứa hàm ý?
Hàm ý đó là gì ?

Bài tập: Cho tình huống sau:
A: - Tối đi nghe ca nhạc với mình đi.
B: - Tối mình đi học thêm tiếng Anh.
( Hàm ý từ chối )
A: - Đành vậy.


(?) Người nghe có hiểu hàm ý đó không?
Bài tập: Cho tình huống sau:
A: - Tối đi nghe ca nhạc với mình đi.
B: - Tối mình đi học thêm tiếng Anh.
( Hàm ý từ chối )
A: - Đành vậy.
( Người nghe hiểu hàm ý của người nói)

Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
Lan: Bình ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi
Bình: Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
Lan: Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Bình: ừ, thế cũng được.
.
Tiết 128
Nghĩa tường minh
và hàm ý
( Tiếp theo)

Tiết 128.Tu?n 28



Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
1. Do?n trích: (SGK)
I. DI?U KI?N S? D?NG H�M �







Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
(?) Nêu hàm ý của những câu in đậm.







Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
( Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.)
U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
CáiTí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )
(?) Nêu hàm ý của những câu in đậm.


NG? vAn
Tìm hiểu hàm ý của các lời thoại sau:
Bài 25 - Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
( Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.)
U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
( Mẹ đã bán con cho nhà cụ nghị thôn Đoài.)
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )

(?) Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà
phải sử dụng hàm ý?

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
( Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.)
U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
( Mẹ đã bán con cho nhà cụ nghị thôn Đoài.)
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )

=> Chị Dậu không nói thẳng với con vì đây là một sự thật sẽ khiến cả hai mẹ con phải đau lòng.
1. Đoạn trích (SGK)
2. Nhận xét:
?Cả hai lời nói của chị Dậu (in đậm) có điểm chung gì?
-Hai lụứi noựi in ủaọm ủe�u chửựa haứm ý.
?Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn?
-Hàm ý ở câu 2 rõ hơn.

Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Tiết 128.
Ngô Tất Tố
I. Điều kiện sử dụng hàm ý

Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Do?n trớch: (SGK)
2. Nhaọn xeựt:
? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy?
Vì cái Tí không hiểu được câu nói thứ nhất, nên nó mới hỏi lại mẹ: "Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?"
? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Sự "giãy nảy" và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí: "U bán con thật đấy ư?" chứng tỏ Tí đã hiểu ý mẹ.
Tiết 139.Tu?n 28
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. �iỊu kiƯn sư dơng h�m �
1. Do?n trích: (SGK)
2. Nhận xét:
? Vậy theo em để sử dụng 1 hàm ý cần có những điều kiện nào?
* Điều kiện:
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
* Ghi nhớ: (SGK - trang 91)
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Tiết 128
Ngữ văn
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
* Ghi nhớ: (SGK - trang 91)
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Bài 25 - Tiết 128

Bài tập:
Câu sau sử dụng hàm ý. Em hiểu hàm
ý đó là gì?

- Trời sắp mưa rồi đấy!
Bài tập:
Câu sau sử dụng hàm ý. Em hiểu hàm ý đó là gì?
- Trời sắp mưa rồi đấy!

* Lưu ý:
- Một câu có thể chứa nhiều hàm ý khác nhau tuỳ thuộc vào tình huống cụ thể.
- Chỉ sử dụng hàm ý khi cần thiết, tránh gây khó hiểu cho người nghe (người đọc).





Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Bài 25 - Tiết 128
II. Luyện tập
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Bài tập 1:
- Chè đã ngấm rồi đấy
-> Mời bác và cô vào uống nước chè.
- Chi tiết "ông theo liền anh thanh niên vào nhà" và "ngồi xuống nghế".

Bài 25 - Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
II. Luyện tập
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão !

Bài 25 - Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
II. Luyện tập
1. Bài tập 1:
2. Bài tập 2:
A: Mai về quê với mình đi !
B: /./
A: Đành vậy.
3. Bài tập 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.

Tiết 129. Tua�n 28
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
II. Luyện tập
Bài tập 1:
Bài tập 2:
Bài tập 3 :
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Bài tập 4 :
Lỗ Tấn
Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.

Bài 25 - Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
II. Luyện tập
1. Bài tập 1: Làm ở nhà
2. Bài tập 2:
3. Bài tập 3 :
4. Bài tập 4 :
5. Bài tập 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài "Mây và sóng" của Ta-go).
Mây và sóng

Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc."
Con hỏi: "Nhưng làm thế nào mình lên đó được?"
Họ đáp: "Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây".
"Mẹ mình đang đợi ở nhà"-con bảo -"Làm thế nào có thể rời mẹ mà đến được?"
Thế là họ mỉm cười bay đi.
Nhưng con biết có trò chơi thú vị hơn, mẹ ạ.
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm.
(Ta-go)
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Bài 25 - Tiết 128
Mẩu chuyện vui

NHầM
Một anh sờ lên cổ áo, thấy con rận, sợ người ta cười vội vàng hất nó xuống đất nói:
- Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
Có người cúi xuống đất cố tình tìm được con rận nhặt lên:
- Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

Tiết 128
- Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
- Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
Mình không ở bẩn làm gì có rận !
Tưởng là không bẩn, thế mà có rận !
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Bài 25 - Tiết 128

2. "Kẻ cắp gặp bà già"
Có hai anh chàng đi chơi gặp một cô gái. Anh chàng thứ nhất nói:
- Chào em, trông em như Hằng Nga.
Anh chàng thứ hai:
- Anh cứ tưởng em là người ở cung quảng mới xuống.
Cô gái:
- Thế hai anh là bạn của chú Cuội à?
- Chào em, trông em như Hằng Nga
- Anh cứ tưởng em là người ỏ Cung quảng mới xuống.
- Thế hai anh là bạn của chú Cuội à ?
Trông em thật là xinh đẹp ! Em đẹp như Hằng Nga !
Hai anh là kẻ lừa dối!
Mẩu chuyện vui
B�i t?p c?ng c?:
Bài 25 - Tiết 128
Bài tập viết đoạn:
(Thảo luận nhóm)
Cho tình huống sau: Bạn mời em tới dự sinh nhật. Em không thể đến được nên sợ bạn giận. Em sẽ làm gì?
Mỗi nhóm viết một đoạn văn hoặc một đoạn hội thoại (từ 3 đến 5 câu) theo tình huống trên. Trong đó có sử dụng hàm ý (gạch dưới câu chứa hàm ý).
Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Người nghe
(người đọc)
Người nói
(người viết)
Có ý thức đưa hàm ý
Có ý thức cộng tác,
có năng lực giải đoán
III . Hướng dẫn về nhà
Nắm được điều kiện sử dụng hàm ý, tác dụng của hàm ý và vận dụng phù hợp.
Làm bài tập 4, bài tập 5 (đoạn 2).
Ôn tập về thơ:
* Gợi ý : Phần ôn tập về thơ:
+ Đọc và phân tích lại các bài thơ đã học.
+ Nêu cảm nhận một số đoạn thơ, một câu thơ, một hình ảnh thơ mà em thích.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
II. Luyện tập

Bài 25 - Tiết 128
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Xin chân thành cảm
ơn các thầy cô giáo
và
các em học sinh