Bài 24. Sang thu

Bài giảng Ngữ văn 9
Người thực hiện: Trương Văn Thọ
Giáo viên trường THCS Phú Thịnh
Tháng 3 năm 2009
Tiết 121 - Văn bản.
- Sinh ngày 15/ 2 / 1942.
Quê: Phú Vinh- Duy Phiên, Tam Dương - Vĩnh Phúc.
Thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.
Thơ Hữu Thỉnh nhẹ nhàng, trong sáng và thấm đượm những ý nghĩa triết lí sâu sắc
Hữu Thỉnh
Bài thơ Sang thu được sáng tác năm 1977 tại làng Khương Hạ -
Thanh Xuân - Hà Nội.

In trong tập thơ :
"Từ chiến hào tới thành phố".
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se

Phả
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về
Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Trên hàng cây đứng tuổi
Sấm cũng bớt bất ngờ
H
Ư
Ơ
N
ổ
G
I
M
Ơ
H
ồ
B
ấ
T
N
ờ
G
N
H
Â
N
H
ó
T
U
Y
Ê
N
H
U
A
Tác giả cảm nhận mùa thu bắt đầu từ hương vị này?
1
2
3
4
5
H
M
T
A
U
U
Đây là từ diễn tả tâm trạng của nhà thơ qua câu "Hình như thu đã về"
Từ bỗng thể hiện trạng thái cảm xúc này
Biện pháp tu từ này được dùng nhiều nhất trong bài"Sang thu"
Đây là công việc mà Hữu Thỉnh từng làm trong quân đội.
M
ù
A
T
H
U
ấ
N
- Học thuộc bài thơ "Sang thu - Hữu Thỉnh"
Hãy kể tên bốn bài thơ khác viết về mùa thu mà em biết? So sánh rồi cho biết nét đặc sắc ở bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh.
Chuẩn bị : Soạn bài "Nói với con- của Y Phương".
Hướng dẫn về nhà
Bỗng..
Phả...
Nếu mùa xuân là mùa hội tụ của những bàn tay nghệ sĩ tài hoa thì mùa thu bước vào thơ ca cũng tự nhiên và gần gũi. Trước đây, Nguyễn Khuyến nổi tiếng với ba bài thơ thu: "Thu điếu, thu vịnh, thu ẩm", sau này Xuân Diệu có "Đây mùa thu tới".Nhỏ nhẹ, khiêm nhường, Hữu Thỉnh cũng góp vào mùa thu đất nước một góc quê hương sang thu qua bài thơ Sang thu.
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Đoạn thơ có cái hương vị ấm nồng của chớm thu ở miền quê nhỏ. Tín hiệu đầu tiên để tác giả nhận ra là hương ổi phả trong gió. Mùi hương quê nhà mộc mạc được gió đưa trong không gian cứ lan toả, thoang thoảng bay. Cảm giác bất chợt đến với nhà thơ "Bỗng nhận ra". Một sự bất ngờ mà như đã đợi sẵn, đợi từ lâu rồi, để giờ đây có dịp buông ra ngay. Trong số chúng ta chắc chắn không ai chưa một lần nếm vị ổi giòn ngọt, chua chua nơi đầu lưỡi. Cái dư vị của hương ổi đó cứ vấn vít vương lại trong ta khi chợt đọc câu thơ của Hữu Thỉnh. Có hương ổi. Và gió. Và sương. những hạt sương thu mềm mại, ươn ướt giăng màn qua ngõ. Mùa thu lại về. Mùa thu mang theo hương quê và sương mờ ướt lạnh. Dường như có thêm sương nên thu dễ nhận hơn. "Sương chùng chình qua ngõ", "chùng chình" hay là đợi chờ gì đây? Cứ dần dần như thế,
Cứ nhẹ nhàng, mềm mại như thế, thu đến từ lúc nào không hay. "Hình như thu đã về". Nhà thơ giật mình, hơi bối rối. Tự bao giờ nhỉ? Thu về? Từ hương ổi hay từ gió, hay từ sương? Hữu Thỉnh cũng hơi ngỡ ngàng trước thoáng đi bất chợt của mùa thu. Thu về, thu lại về trên quê hương trên những con đường bờ đê và trên cả những con sông, cánh chim trời.
Cái bỡ ngỡ ban đầu vụt tan biến đi nhường chỗ cho sự rung cảm mãnh liệt trước mùa thu:
"Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu"
Con sông quê hương dềnh nước chờ mùa thu. Những cánh chim bay vội vã. Tất cả đều hối hả, xôn xao khi thu về. Không còn cái gay gắt của mùa hè nóng nực, chỉ còn lại một bầu không gian ẩm ướt và se lạnh. Một thoáng rối lòng để rồi nhường lại cho thu. Mùa thu vừa chớm rất nhẹ, rất dịu, rất êm, mơ hồ như cả đất trời đang rùng mình thay áo mới. Hữu Thỉnh không tả trời thu "xanh ngắt mấy từng cao" như Nguyễn Khuyến mà chỉ điểm vào bức tranh thu một chút mây vương lại của mùa hè vừa qua :
"Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu"

Mây trời vắt nửa mình sang thu. Lối diễn đạt của nhà thơ thật độc đáo. Hình như trong đám mây đó còn lại một vài làn nắng ấm của mùa hè nên mới "vắt nửa mình ". Thu về làm cho bao cảnh vật đổi thay và đám mây cũng khác lạ.
Với hai khổ thơ ngắn, nhà thơ đã dựng lại một bức tranh thu nồng đượm hơi ấm cuộc đời, hơi ấm quê hương nhà. Những hình ảnh sang thu thân quen, giản dị mà tươi tắn, sống động. Với những từ láy: "chùng chình, vội vã, dềnh dàng", và một giọng thơ vừa có thoáng ngỡ ngàng, vừa vui sướng, Hữu Thỉnh đã đưa ta về một miền quê dân dã mà ấm áp tình người. Để rồi cùng tác giả cảm nhận tiết trời sang thu thật nhẹ nhàng mà rõ rệt:
"Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi".
Bầu trời, nắng mưa lúc sang thu đã đổi khác. Nắng nhạt dần không còn chói chang dữ dội gay gắt. Mưa cũng bớt đi, sấm cũng ít hơn, nhỏ hơn không còn đùng đùng đoàng đoàng, đột ngột vang rền cùng với những tia chớp xanh sáng xé rách bầu trời trong những trận mưa bão tháng sáu, tháng bảy. Chính vì thế hàng cây không còn bị bất ngờ "giật mình" vì tiếng sấm nữa. Bằng nghệ thuật ẩn dụ, hai câu thơ cuối "Sấm cũng bớt bất ngờ- trên hàng cây đứng tuổi" mang ý nghĩa triết lí sâu sắc
Sấm: Những âm vang biến động của ngoại cảnh cuộc đời - Hàng cây đứng tuổi: Là tuổi đời con người. Con người càng từng trải càng vững vàng hơn, bình tĩnh hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh cuộc đời. Trời đất sang thu hay chính đời người sang thu? Lời thơ không chỉ tả cảnh thu của thiên nhiên đất trời mà còn chứa chất suy nghiệm về con người và cuộc sống của tuổi đời khi sang thu.
Sang Thu- khúc giao mùa nhẹ nhàng, thơ mộng bâng khuâng mà cũng thầm thì triết lí, đã nối tiếp hành trình thơ thu Dân tộc, góp một tiếng thơ đằm thắm về mùa thu quê hương, đem đến cho thế hệ trẻ tình yêu đất nước qua nét thu đẹp Việt Nam.