Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

oo.01
10
Chào mừng quý thầy cô giáo về dự tiết học
TIẾNG VIỆT 9
Giáo viên : Trần Thị Ngọc Yến
NGHÓA TÖÔØNG MINH
VAØ HAØM YÙ
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Ví dụ: (sgk/74.75)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quayvội đi.
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
 Anh rất tiếc là không còn nhiều thời gian để chuyện trò.
(Anh thanh niên không nói thẳng có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình).
 Câu nói này không có ẩn ý gì.
 Hàm ý.
 Nghĩa tường minh.
- Nghĩa tường minh : là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý : là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được
1
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.
Hàm ý: Không bật quạt được.
2
Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
- Minh ơi, lấy áo quần vào nhanh lên con!
- Tay con bẩn rồi mẹ ạ!
 Hàm ý: Con không thể lấy áo quần giúp mẹ được.
3
Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
THẢO LUẬN
Theo em, trong khi nói (hoặc viết), nghĩa tường minh quan trọng hơn hay hàm ý quan trọng hơn? Vì sao?
Quan trọng như nhau. Ngôn ngữ phải được dùng hợp lí, phù hợp hoàn cảnh mới có giá trị. Cần ý thức rõ điều này để tránh lạm dụng.
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em nên dùng câu có hàm ý hay câu có nghĩa tường minh ?
-> Nên dùng câu có hàm ý.
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
II. Luyện tập :
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 1 /sgk.75:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 1 /sgk.75:
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy : chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái :… mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
Bài tập 1 /sgk.75:
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
II. Luyện tập :
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 2 /sgk.75:
 Hàm ý : Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy .
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 2 /sgk.75:
II. Luyện tập :
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 3 /sgk.75:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu : “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý : “ông vô ăn cơm đi !”
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 3 /sgk.75:
II. Luyện tập :
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 4 /sgk.76:
Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
- Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
 đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 4.a /sgk.76:
b. - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
 Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Bài tập 4.b /sgk.76:
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói :……..
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
- Nghĩa tường minh : Em đến trễ 10 phút rồi đấy!
- Hàm ý : Em có đồng hồ không ?
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP củng cố
NGHÓA TÖÔØNG MINH VAØ HAØM YÙ
1. Học bài:
- Đọc kĩ bài trong SGK – Thuộc ghi nhớ.
- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
2. Chuẩn bị :
- Vieát baøi taäp laøm vaên soá 6 (nghò luaän vaên hoïc)
* Xem lai caùch laøm baøi nghò luaän veà taùc phaåm truyeän (ñoaïn trích); ñoïc laïi caùc taùc phaåm ñaõ hoïc.
DẶN DÒ
Tiết học kết thúc
Xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô giáo cùng các em học sinh !