Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TÌNH HUỐNG
Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được. Em sẽ trả lời như thế nào?
Đọc đoạn trích sau:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
GHI NHỚ:
Tình huống 1:
Sắp đến giờ vào lớp, cô
giáo hỏi một bạn học sinh:
- Mấy giờ rồi em?
Tình huống 2:
An đi học muộn, đến sân
trường gặp cô giáo, cô giáo hỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Cô giáo
muốn hỏi giờ
em học sinh
Cô giáo muốn nhắc nhở
việc An đi học muộn
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Bài tập 1 /sgk.75: Đọc đoạn trích sau:
Bài tập 1 /sgk.75:
a. Câu: Ông họa sĩ già tặc lưỡi đứng dậy.
- Từ: Tặc lưỡi => Luyến tiếc chưa muốn chia tay với
anh thanh niên.
(Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật)
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:
“Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi”
-> Hàm ý: Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng (vì cô đã kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho anh thanh niên, anh lại thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại)
Bài tập 2 /sgk.75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Tuổi già cần nước chè : Ở Lào Cai đi sớm quá.
Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè đấy.
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: Ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Bài tập 4/sgk.76:
Đọc đoạn trích sau đây cho biết câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?
Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?.....
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…..
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Lưu ý:
- Nói bị ngắt lời, đánh trống lãng, nội dung chưa nói hết
không gọi là hàm ý.
- Hàm ý phải được người nghe nhận thấy.
(Kim Lân, Làng)
Bài tập nâng cao
1. Chỉ ra hàm ý trong khổ thơ sau:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Gợi ý:
Khi con người đã từng trải thì cũng vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời.”
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
Hãy chọn đáp án đúng trong các câu sau?
1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.
C
B
BÀI TẬP CỦNG CỐ
- Phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
- Làm các bài tập còn lại.
- Tập viết đoạn văn ngắn có câu sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý.
- Chuẩn bị bài mới: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
- Đọc ngữ liệu và trả lời câu hỏi.
- Tìm hiểu bài tập phần luyện tập.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
Luật chơi
3
1
2
4
5
NHỮNG NGÔI SAO BÍ ẨN

Có 5 ngôi sao, đằng sau mỗi ngôi sao là một yêu cầu.

* Nếu trả lời đúng sẽ được hoa điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.

* Nếu trả lời sai thì các bạn khác giành quyền trả lời (bằng cách giơ tay nhanh).

* Nếu chọn được ngôi sao may mắn sẽ không phải trả lời câu hỏi mà vẫn được điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.

LUẬT CHƠI
Ngôi sao may mắn
Chúc mừng bạn! Bạn đã tìm được ngôi sao may mắn.
Đọc những dòng thơ sau:
“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.”
(“Nói với con” – Y Phương)
- Chỉ ra những từ mang hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý?
Đáp án
Đáp án:
- Người cha muốn con tự hào và phát huy những truyền thống tốt đẹp của quê hương, tự tin lấy đó làm hành trang vững bước vào đời.
Đáp án
vi dụ như: - ếch ngồi đáy giếng
Được voi đòi tiên
Uống nước nhớ nguồn
Ăn cây táo rào cây sung.
Nước mắt cá sấu.
……………….
Đáp án
Bạn hãy đọc nhanh năm câu thành ngữ mà nội dung được hiểu theo nghĩa hàm ý
Đáp án
Mời bạn hãy đọc những câu thơ , câu văn trong chương trình văn học lớp 9 một đoạn hoặc một câu có sử dụng nội dung chứa hàm ý?
Bác và cô lên chơi với anh ấy một tí, thế nào bác cũng thích vẽ anh ta- Người lái xe lại nói.”
Vợ chàng quỷ quái tinh ma
Phen này kẻ cắp bà già gặp nhau.
Kiến bò miệng chén chưa lâu
Mưu sâu cũng trả nghĩa sâu cho vừa.
Mẹ mình đang đợi mình ở nhà- con bảo – làm sao có thể dời mẹ mà đến được.
Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà.
Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn, em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào? Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để nhắc nhở các bạn.
Đáp án
Hôm nay, ai trực nhật ấy nhỉ?
Đáp án: