Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

1
GV: PHAN VĂN PHONG – THCS PHƯỚC NINH
2
Tình huống thứ hai: Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Tình huống thứ nhất: Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh:
Mấy giờ rồi em?
 Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn.
 Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh.
3
Tiết 123: Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP


BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đở ửng…quay vội đi)

BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà.
BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm.
BT4/ - Câu “ Hà, nắng gớm,về nào…” là câu đánh trống lảng, không có hàm ý.
- Câu “ Tôi thấy người ta đồn…” là câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý.
5
Ví dụ a: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long)
? - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”, em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
- Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?
6
Ví dụ a: “- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
→ Thể hiện thái độ tiếc nuối
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
→ Nghĩa hàm ý
Vậy, thế nào là nghĩa hàm ý?
7
Tìm hàm ý trong những mẫu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được.
1
8
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.
Hàm ý: Không bật quạt được.
2
9
- Minh ơi, lấy áo quần vào nhanh lên con!
- Con đang học bài mẹ ạ!
Hàm ý: Người con không muốn lấy áo quần giúp mẹ.
3
10
Bài tập nhanh:
Tình huống 1:
Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được.
- Mình đang làm bài tập.
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.
11
Tình huống 2:
Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng bạn.
 - Mai mình phải chở em đi học .
- Ngày mai anh mình mượn xe rồi.
12
Ví dụ b: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)
- Câu nói của anh thanh niên trong đoạn trích có ẩn ý gì không?
 Câu nói này không chứa ẩn ý, vì anh thanh niên muốn nói cho cô gái biết là cô đang quên chiếc khăn tay.
13
Ví dụ b:
“ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!”

→ Nghĩa tường minh
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Thế nào là nghĩa tường minh?
14
2/ Nhận xét :

Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo (thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu “- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
16
Thế nào là nghĩa tường minh?
- Thế nào là nghĩa hàm ý?
17
Ghi nhớ : (SGK trang 75)
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP
19
Bài tập 1:Đọc lại đoạn trích sau:
“ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.”
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)


20
21
Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi.
Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy”.
- Từ: “Tặc lưỡi”.
 Cô gái rất bối rối ngượng ngùng, cô định kín đáo để lại chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
22
BT1/
a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi” diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đỏ ửng…quay vội đi)
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP


BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đở ửng…quay vội đi)

24
Bài tập 2: SGK/ 75
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa
Hàm ý: ông họa sĩ chưa kịp uống nước trà sáng nay trước khi đi.
25
BT2/
Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP


BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đở ửng…quay vội đi)

BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà.
27
Bài tập 3: SGK/ 75
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý trong đoạn trích sau:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó
phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó
gọi “Ba vô ăn cơm”.Con bé cứ đứng trong bếp
nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại
28
Câu chứa hàm ý:
Cơm chín rồi!
Nội dung hàm ý:
→ Bé Thu muốn bảo ông Sáu vô ăn cơm
29
BT3/

Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”,
hàm ý : ông vô ăn cơm.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP


BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đở ửng…quay vội đi)

BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà.
BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm.
31
Bài tập 4: sgk/ 76:
Đọc đoạn trích và cho biết những câu in đậm:
- Hà nắng gớm, về nào…
- Tôi thấy người ta đồn…
Có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
32

- Hà nắng gớm về nào…

→ Câu nói dở dang
Bài tập 4: SGK/ 76 : Câu in đậm

→ Câu đánh trống lảng
- Tôi thấy người ta đồn…
→ Cả hai câu không chứa hàm ý
33
BT4/
- Câu “ Hà, nắng gớm,về nào…” là câu đánh trống lảng, không có hàm ý.
- Câu “ Tôi thấy người ta đồn…” là câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 )
2/ Nhận xét :
Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý.
Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. LUYỆN TẬP


BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó.
b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đở ửng…quay vội đi)

BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà.
BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm.
BT4/ - Câu “ Hà, nắng gớm,về nào…” là câu đánh trống lảng, không có hàm ý.
- Câu “ Tôi thấy người ta đồn…” là câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý.
35
Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:
Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?
- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
36
Dặn dò

Về nhà:
- Học thuộc ghi nhớ
- Hoàn thành các bài tập
Lấy các ví dụ minh họa một số tình
huống sử dụng nghĩa tường minh – hàm ý
Chuẩn bị bài mới:
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
Đọc ví dụ văn bản : sgk/ 77,78
- Trả lời các câu hỏi sgk/78