Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Học sinh lớp 9A6
nhiệt liệt chào mừng
các thầy cô
tới dự giờ Ngữ văn.
Tiết 128
( Tiếp theo)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Tìm hiểu ví dụ:
2. Nhận xét:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con. ( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )


Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Tìm hiểu ví dụ:
2. Nhận xét:
Con chỉ được ăn ở nhà
bữa này nữa thôi. (1)
Con sẽ ăn ở nhà cụ
Nghị thôn Đoài. (2)
-> Sau bữa ăn này con sẽ
không được ở nhà nữa.
-> Mẹ đã bán con.
Đây là điều đau lòng,
chị Dậu không thể nói
ra một cách trực tiếp.
Nêu hàm ý của hai câu văn trên?
Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
Theo dõi đoạn văn sau:
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi " Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
Tìm hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý?
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Nhờ chắt nước kẻo nhão cơm
Không nói thẳng vì:
Trước đó đã nhờ mà không có hiệu quả.
Thời gian bức bách ( để lâu nhão cơm )
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Tìm hiểu ví dụ:
2. Nhận xét:
Con chỉ được ăn ở nhà
bữa này nữa thôi. (1)
Con sẽ ăn ở nhà cụ
Nghị thôn Đoài. (2)
-> Sau bữa ăn này con sẽ
không được ở nhà nữa.
-> Mẹ đã bán con.
Đây là điều đau lòng,
chị Dậu không thể nói
ra một cách trực tiếp.
Người nói (người viết) có ý thức đưa
hàm ý vào câu nói.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. (1)
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. (2)
Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Câu (2) rõ ý hơn vì ở câu (1) cái Tí không hiểu.
Chi tiết: "giãy nãy", "khóc" -> Tí đã hiểu
lời mẹ nói.
Theo dõi đoạn văn sau:
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi " Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
Việc sử dụng hàm ý trong đoạn văn trên có thành công không?
Khoanh tròn vào đáp án đúng nhất để lí giải nguyên nhân việc sử dụng hàm ý không thành công:

A. Ông Sáu không hiểu hàm ý của bé Thu.
B. Ông Sáu không thể đi ra chắt nước.
C. Ông Sáu không nghe thấy.
D. Ông Sáu hiểu hàm ý nhưng không thực hiện theo ý muốn của người nói.



I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Tìm hiểu ví dụ:
2. Nhận xét:
Con chỉ được ăn ở nhà
bữa này nữa thôi. (1)
Con sẽ ăn ở nhà cụ
Nghị thôn Đoài. (2)
-> Sau bữa ăn này con sẽ
không được ở nhà nữa.
-> Mẹ đã bán con.
Đây là điều đau lòng,
chị Dậu không thể nói
ra một cách trực tiếp.
Người nghe (người đọc) có ý thức cộng tác,
có năng lực giải đoán, suy ý.
II. Luyện tập:
Bài tập 1: Người nói, người nghe câu văn in đậm là ai? Tìm hàm ý và cho biết người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Giải thích?
Anh nói nữa đi. - Ông giục.
Báo cáo hết! - Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế. ( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
II. Luyện tập:
Bài tập 1: Người nói, người nghe câu văn in đậm là ai? Tìm hàm ý và cho biết người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Giải thích?
Chè đã ngấm rồi đấy.
Người nói -> Anh thanh niên
Mời vào uống nước
Người nghe -> Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư
Hiểu hàm ý đó -> ông hoạ sĩ và cô kĩ sư theo anh thanh niên vào nhà, ngồi xuống ghế.
1
2
3
4
5
6
7
1
2
3
4
5
6
7
b
n
ế
ư
p
g
l
n
g
a
ử
b
y
p
h
ơ
ư
n
g
h
c
í
đ
ồ
h
t
ế
i
h
ị
t
n
g
c
h
í
ờ
i
đ
ồ
n
g
m
i
n
h
v
ư
g
n
h
c
á
ũ
t
N
g
đ
i
ế
ồ
i
n
á
g
g
á
y
đ
c
h
n
ế
1
2
3
4
5
6
7
b
n
ế
ư
p
g
l
n
g
a
ử
b
y
p
h
ơ
ư
n
g
h
c
í
đ
ồ
h
t
ế
i
h
ị
t
n
g
c
h
í
ờ
i
đ
ồ
n
g
m
ì
n
h
v
ư
g
n
h
c
á
ũ
t
i
đ
á
y
g
i
ế
n
g
c
h
á
ồ
đ
n
g
n
ế
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Hết
giờ
Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Sơ đồ kiến thức bài học
Điều kiện sử dụng hàm ý
Người nghe
(người đọc)
Người nói
(người viết)
Có ý thức đưa hàm ý
Có ý thức cộng tác,
có năng lực giải đoán
Dặn dò:
Về nhà hoàn thành các bài tập phần luyện tập.
Chuẩn bị bài sau: "Chương trình địa phương" phần Tiếng Việt.