Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

KIỂM TRA BÀI CŨ:
Phép liên kết được thể hiện trên những
mặt nào? Nêu những phép liên kết?
- Liên kết là sự nối kết ý nghĩa giữa câu với câu, giữa đoạn văn với đoạn văn bằng các từ ngữ có tác dụng liên kết.
+ Phép lặp từ.
+ Phép dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa hoặc cùng trường liên tưởng.
+ Phép thế.
+ Phép nối.
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô, Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, lặng lẽ sa Pa)
1. Ngữ liệu: (SGK/74)
Tiết 123:
Tiếng việt
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Ô, Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Qua câu “trời ơi, chỉ còn có năm phút!”,
em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
-> “Anh rất tiếc”.
Vì sao anh thanh niên không nói thẳng điều
đó (anh rất tiếc) với nhà hoạ sĩ và cô gái?
-> Anh không nói thẳng vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình.
Câu “Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”
Có ẩn ý gì không?
-> Không chứa ẩn ý.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
* Ví dụ 1:
Trong hai tình huống trả lời của Thi, tình huống nào có ẩn ý?
Vậy ẩn ý mà Thi không nói ra là gì?
- > Đã mua được 3 vé, còn 2 vé không mua được.
Một nhóm bạn có 5 người cùng đi xem phim, trong đó bạn An và Thi chuẩn bị vé cho cả nhóm.
Tiết 123:
Tiếng việt
Mua được vé chưa?

Mua được rồi.
Mua được ba vé
Mua được ba vé.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
* Ví dụ 2:
Biết con đang nấu cơm, bà mẹ hỏi rằng:
Nghĩa tường minh:
Nghĩa hàm ý:
Sự việc nấu cơm hay nấu cháo.
Có ý chê con nấu cơm mà cho quá nhiều nước.
“ Con nấu cơm hay nấu cháo đấy !”
Tiết 123:
Tiếng việt
đang nấu cơm
.Thấy con đi chơi về muộn, bà mẹ hỏi:
- “Mấy giờ rồi con?”
* Nghĩa tường minh:
hỏi giờ
* Dựa vào tình huống
-> ý mẹ
-> Sao đến giờ này con mới về?
-> Trách con ham chơi, về muộn.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
* Ví dụ 3:
Tiết 123:
Tiếng việt
về muộn
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Tiết 123:
Tiếng việt
-
--
-
Em tưởng nước giếng sâu, em nối sợi gàu dài
Ai ngờ giếng cạn, tiếc hoài sợi dây
nước giếng
sâu,
nối
sợi gàu
dài
giếng
cạn
sợi dây
Tình yêu
sâu sắc
đáp lại
mối tình
thắm
Tình cảm
hời hợt
tình em
-
-
* Ví dụ 4:
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Thế nào là nghĩa tường minh?
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Nghĩa hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
2. Kết luận:
Tiết 123:
Tiếng việt
Thế nào là nghĩa hàm ý? Căn cứ để suy ra
nghĩa hàm ý?
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô, Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, lặng lẽ sa Pa)
II. Luyện tập:
Tiết 123:
Tiếng việt
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?

II. Luyện tập:
1/75
a. Câu nào cho thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên?
a. “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.”
b.Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái
trong câu cuối đoạn văn?
Thái độ ấy giúp em nhận ra điều gì liên quan tới
chiếc mùi soa?
Mặt đỏ ửng
Nhận lại chiếc khăn
Quay vội đi
(quá ngượng)
(không tránh được)
(ngượng)
=> Bối rối vì ngượng. Cô ngượng vì kín đáo để lại chiếc khăn làm vật kỉ niệm nhưng anh thanh niên quá thật thà, tưởng cô bỏ quên.
Tiết 123:
Tiếng việt
tặc lưỡi
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
II. Luyện tập:
BT 2/75:
Tìm hàm ý của câu:
“Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá”.
=> Nhà hoạ sĩ cần uống nước chè đấy”.
BT3/75:
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung
của hàm ý?
“ Cơm chín rồi”
=> “Ông vô ăn cơm đi !”
Tiết 123:
Tiếng việt
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
II. Luyện tập:
BT 4/76:
Đọc đoạn trích sgk và cho biết những câu
in đậm có phải là câu chứa hàm ý không?
a) - Hà, nắng gớm, về nào…
b) - Tôi thấy người ta đồn…
(Câu nói lảng)
... (Câu nói dở dang)
Tiết 123:
Tiếng việt
Tiết 123:
Tiếng việt
Thế nào là nghĩa tường minh?
Thế nào là nghĩa hàm ý?
Căn cứ để suy ra nghĩa hàm ý?
Tiết 123:
Tiếng việt
Nghệ thuật về một đoan thơ, bài thơ.
- Đọc và trả lời câu hỏi trong SGK
Tiết 123:
Tiếng việt
Phân tích nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý trong bài ca dao sau:
“Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo để dưới nước thì ta lấy mình”
(Ca dao)