Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ
? Hãy chỉ ra các lỗi về liên kết nội dung trong đoạn trích sau và nêu cách sửa?
_ "Cắm đi một mình trong đêm.Trận địa đại đội hai ở phía bãi bồi bên một dòng sông. Hai bố con anh cùng viết đơn xin ra mặt trận. Mùa thu hoạch lạc đã vào chặng cuối."
( dẫn theo Trần Ngọc Thêm)
Hướng dẫn: cần thêm một số từ ngữ hoặc câu để thiết lập liên kết chủ đề giữa các câu trong đoạn văn.
"Cắm đi một mình trong đêm. Trận địa đại đội hai của anh ở phía bãi bồi bên một dòng sông.Anh chợt nhớ hồi đầu mùa lạc hai bố con anh cùng viết đơn xin ra mặt trận. Bây giờ mùa thu hoạch lạc đã vào chặng cuối"
bài 24, tiết 123:


I.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
1.Ví dụ:
*Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi:
_ Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.Cô gái cũng đứng lên,đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.
_ Ô!cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gỏi khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái.Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(theo Nguyễn Thành Long,Lặng lẽ Sa Pa).
? Qua câu: "Trời ơi, chỉ còn có năm phút" Em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với bác hoạ sĩ và cô gái?
-Anh thanh niên sắp phải chia tay với bác hoạ sĩ và cô gái, anh rất tiếc nhưng anh không muốn nói thẳng điều đó vì ngại ngùng,vì muốn che giấu tình cảm của mình. Câu " Trời ơi, chỉ còn cú năm phút!" như một hàm ý của anh thanh niên.
? Câu: "Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!" có ẩn ý gì không?
-Câu nói này của anh thanh niên hoàn toàn vô tư không có ẩn ý gì.
? Qua ví dụ trên em hiểu thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý?
_ Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
_Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ng? ấy.
Ví dụ:
Nam và Lan nói chuyện với nhau:
Nam: Tối nay, bạn đi xem phim cùng tớ nhé
Lan: Tối nay, tớ còn phải làm bài tập.
Nam: Tiếc quá, hẹn bạn hôm khác vậy.
? Em hãy tìm câu chứa hàm ý trong ví dụ trên?
-Câu chứa hàm ý là câu nói của Lan.
_ Lan rất khéo léo và tế nhị đã dựng hàm ý để từ chối lời mời của Nam để Nam không buồn và thất vọng.
*Ghi nhớ:( sgk_t75 )
II.Luyện tập:
1.Bài tập 1:
a,Câu nói nào cho thấy bác hoạ sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào cho thấy điều đó?
_ "Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy" cho ta thấy bác hoạ sĩ già chưa muốn chia tay anh thanh niên.
_Từ "tặc lưỡi" cho ta thấy điều đó.
b,Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ đó giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc mùi soa?
_Mặt đỏ ửng.
_Nhận lại chiếc khăn.
_Quay vội đi.

Thái độ đó của cô gái giúp ta hiểu rằng cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để lại chiếc khăn làm kỷ vật cho người thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
_Cô gái ngượng với người thanh nhiên thì ít_vì anh thật thà đến mức vụng về_Cô ngượng với ông hoạ sĩ già dày dạn kinh nghiệm nhiều hơn, đến mức"ngượng đỏ chín mặt".
2.Bài tập 2
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây?
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái :
_Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh .
(Nguyễn Thành Long,Lặng lẽ Sa Pa)

"Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá"
Bác lái xe có ý nói rằng: Bác hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đã phải vội đi và có ý bảo anh thanh niên hãy đưa khách về nhà và đãi họ món nước chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn . Như vậy bác lái xe không cần nói thẳng mà chỉ cần dùng hàm ý cũng giúp anh thanh niên hiểu được ý định của mình.
3.Bài tập 3:

Hãy tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích và cho biết nội dung của hàm ý?
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
_Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
_Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
_Cơm chín rồi!
Là câu chứa hàm ý, với ý nói rằng ông vào ăn cơm. Bé Thu là con gái duy nhất của anh Sáu. Nhưng vì không muốn nhận anh là cha, Thu đã có thái độ không tốt với anh, từ chối mọi sự quan tâm của anh. Câu nói trống không, đầy hàm ý đã vô tình làm lòng anh đau nhói
4. Bài tập 4:
Đọc các đoạn trích sau đây(trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân),cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không.Vì sao?
a, Có người hỏi:
_Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?
_ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước,đứng dậy,chèm chẹp miệng,cười nhạt một tiếng,vươn vai nói to:
_Hà,nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác,rồi đi thẳng.Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b,_Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
_Thầy nó ngủ rồi à?
_Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
_Tôi thấy người ta đồn...
Ông lão gắt lên :
_Biết rồi!
Bà Hai nín bặt.Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
a,Câu "Hà, nắng gớm,về nào..."
Đây không phải là câu chứa hàm ý.
Ông Hai là người rất yêu làng.Khi nghe tin làng Chợ Dầu của ông theo giặc, ông đã rất đau lòng không muốn nghe tiếp sự thật và những lời mỉa mai, châm chọc của mọi người.Nên ông đã nói một câu đánh trống lảng để tỏ ý ra về.
b,Câu "Tôi thấy người ta đồn..."
Đây cũng không phải là câu chứa hàm ý.
Câu nói của bà Hai không có hàm ý gì ,đó chỉ là câu nói bỏ lửng.Bà Hai định nói thẳng điều mà bà vừa nghe được với ông Hai.Nhưng bà đã nhanh chóng nhận ra thái độ của ông Hai, bà dừng lại không nói tiếp nữa.


III.Củng cố , dặn dò:

_Học thuộc và hiểu phần ghi nhớ.
_Làm các bài tập vào vở.
_Chuẩn bị bài mới.
Trân thành cảm ơn quý thầy cô
và các em học sinh