Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

Người thực hiện: Trần Ngọc Vượng - Trường THCS Nguyễn Biểu
I- Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1- Ví dụ: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn tay và vội quay đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa )

? Qua câu: " Trời ơi, chỉ còn có năm phút!", em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
Có thể hiểu là: Anh rất tiếc vì thời gian đã hết.
? Vì sao anh thanh niên lại không nói ra điều đó với hai người?
Có thể vì các lí do sau:
- Anh ngại ngùng.
- Cũng có thể vì anh muốn che dấu tình cảm của mình.
? Nhờ đâu ta có thể hiểu được điều đó?

Nhờ các từ ngữ như: Trời ơi; chỉ còn có đã giúp ta suy ra được điều đó
? Câu văn: " Ô! Cô cỏn quên chiếc khăn mùi soa đây này!" có nội dung gì?
Thông báo với cô gái về việc cô bỏ quên khăn mùi soa.
? Ngoài nội dung thông báo đó còn có nội dung nào khác không?Vì sao?
- Không có nội dung nào khác.
- Vì ta hiểu các nội dung đó từ các từ ngữ ấy.
Như vậy cách nói thứ nhất có chứa hàm ý còn cách nói thứ hai là cách nói tường minh.
?- Vậy thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là hàm ý?
Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh: Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu.
Hàm ý: Là phần thông báo nhiều hơn, không được diễn đạt trực tiếp, có thể suy ra từ các từ ngữ trong câu đó.
II- Luyện tập:
Bài tập 1: Đọc lại đoạn văn:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn tay và vội quay đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa )

?- Câu nào cho thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều đó?
Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
Cụm từ: " tặc lưỡi" cho biết nhà hoạ sĩ cũng tiếc, chưa muốn chia tay.
? Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái ở cuối đoạn văn?
Mặt đỏ ửng
Nhận lại khăn: không tránh được
Quay vội đi: vì qua ngượng
? Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn?
Cô đang bối rối , vụng về vì ngượng. Cô muốn để khăn lại làm kỉ niệm nhưng anh thanh niên không nhận ra vì quá thật thà.

Đọc đoạn trích sau:
Có người hỏi:
Sao bảo Làng chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?....
- ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng sang chỗ khác, rồi đi thẳng.
? -Câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
Không có hàm ý, mà đó chỉ là câu nói lảng của ông Hai.
Bài tập trắc nghiệm:
Câu 1: Câu nào sau đây có chứa hàm ý?
A. Lão chỉ tẩm ngẫm như thế nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu: Lão vừa xin tôi một ít bả chó.
B. Lão làm khổ lão chứ ai làm khổ lão.
C. Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn.
D. Chẳng ai hiểu lão chết vì bệnh gì mà bất thình lình như thế.
Câu 2: Nghĩa tường minh là:
Nghĩa được nhận ra bằng cách suy đoán.
Nghĩa được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu.
Nghĩa được tạo nên bằng cách nói ẩn dụ.
D. Nghĩa được tạo ra bằng cách nói so sánh.
Chúc các em học tốt