Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

ứng dụng cntt vào dạy học
Môn ngữ văn.
Ngữ Văn 9 - Tiết 128:
Nghĩa tường minh và hàm ý.
Người thực hiện: Trần Thị Thành
Đơn vị: Trường THCS Đức Lâm - Đức Thọ
Năm học 2008 - 2009
Bài cũ
Bài cũ
Đáp
án
Xác định câu có hàm ý trong đoạn đối thoại sau. Hàm ý ấy là gì?
"... Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này để ..."
(Lỗ Tấn - Cố Hương)
Bài tập 1
Xác định hàm ý trong những câu in đậm ở đoạn thơ sau:
Thoắt trông nàng đã chào thưa
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây
Đàn bà dễ có mấy tay.
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.
(Nguyễn Du - Truyện Kiều)
Bài tập 2
Đáp án
+ Câu có hàm ý: "Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần bán các thứ này để đi ..."
+ Hàm ý có thể hiểu là: Chúng tôi không thể cho được.
Câu 1: Hàm ý mỉa mai với Hoạn Thư (Nàng là "tiểu thư", danh giá thế mà cũng phải tới đây, phải cúi đầu trước "Hoa nô" này sao?)
Câu 2: Hàm ý đe doạ trừng trị Hoạn Thư - "gieo gió thì sẽ găt bão".
Bài tập 1
Bài tập 2
Bài mới
nghĩa tường minh và hàm ý
(Tiếp theo)
Ngữ văn 9: Tiết 128
Mời các em làm việc với phiếu học tập theo nhóm
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
D. Thông báo nhiều hơn nghĩa tường minh.
C. ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
Hãy chọn phương án đúng trong các câu hỏi sau đây
Câu 1: Hàm ý là phần thông báo:
B. Khi không muốn người nghe hiểu.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
C. Khi không biết nói thế nào cho rõ ý.
A. Khi không muốn hoặc không tiện nói thẳng.
Câu 2: Người ta dùng hàm ý khi nào?
B. Có câu có hàm ý, có câu không có hàm ý.
D. Có câu có nghĩa tường minh, có câu không có nghĩa tường minh.
C. Không câu nào có hàm ý.
A. Tất cả các câu đều có hàm ý.
Câu 3: Trong lời nói hàng ngày?
Phiếu học tập số 01
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
1. Phân tích ngữ liệu, trả lời câu hỏi:
Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)
Nêu hàm ý của những câu in đậm?
Câu 1: "Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi" -> Mẹ phải bán con cho cụ Nghị
Câu 2: "Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài" -> Mẹ sẽ bán con cho cụ Nghị
Câu 2: "Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài" -> Mẹ sẽ bán con cho cụ Nghị
Đọc đoạn trích sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nỡ, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rỗ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy u? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Đọc đoạn trích sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nỡ, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rỗ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy u? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
1. Phân tích ngữ liệu, trả lời câu hỏi:
Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)
Vì sao chị Dậu phải nói rõ như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tý đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Đọc đoạn trích sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nỡ, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rỗ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy u? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Đọc đoạn trích sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nỡ, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rỗ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy u? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
1. Phân tích ngữ liệu, trả lời câu hỏi:
Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)
2. Kết luận, ghi nhớ:
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
Đối tượng tiếp nhận hàm ý.
Ngữ cảnh sử dụng hàm ý.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
1. Phân tích ngữ liệu, trả lời câu hỏi:
Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)
2. Kết luận, ghi nhớ:
Các em thảo luận và hoàn thành phiếu học tập theo nhóm
II. Luyện tập.

Cho đoạn trích:
- Anh nói nữa đi. - Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người trai vụt trở lại giọng vui vẽ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai
mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Hãy cho biết:
a. Người nói, người nghe là ai?
b. Hàm ý mỗi câu là gì?
c. Người nghe có hiểu hàm ý của người nói không?


Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối:
A: Mai về quê với mình đi!
B: /.../
A: Đành vậy

Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em
bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go).
Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Phiếu học tập số 02
Phiếu học tập số 03
Phiếu học tập số 04

Cho đoạn trích:
- Anh nói nữa đi. - Ông giục.
- Báo cáo hết! - Người trai vụt trở lại giọng vui vẽ. - Năm phút nữa là mười. Còn hai
mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Hãy cho biết:
a. Người nói, người nghe là ai?
b. Hàm ý mỗi câu là gì?
c. Người nghe có hiểu hàm ý của người nói không?

Phiếu học tập số 02
thông tin phản hồi

Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối:
A: Mai về quê với mình đi!
B: /.../
A: Đành vậy


Phiếu học tập số 03
thông tin phản hồi

Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em
bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go).
Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
thông tin phản hồi
Phiếu học tập số 04
Xin chân thành cảm ơn!