Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

DẪN VÀO BÀI
- Khi cá chạch đẻ trên ngọn đa và con chim sáo đẻ dưới nước thì ta sẽ lấy mình.
- Chuyện cá chạch đẻ trên ngọn đa và chim sáo đẻ dưới nước là chuyện không thể có, và chuyện ta lấy mình là điều không thể xảy ra  mình đừng mơ tưởng nữa.
“Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo đẻ dưới nước thì ta lấy mình”
(Ca dao)
 Cách hiểu mang tính phổ biến
 Cách hiểu không không mang tính phổ biến
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa)
1. Ngữ liệu: (SGK/74)
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Trời ơi, chỉ còn
có năm phút !
Thông báo về thời gian "chỉ còn năm phút" là phải chia tay.
Tâm trạng nuối tiếc vì thời gian còn quá ít
Nội dung đó đựơc diễn đạt trực tiếp qua những từ ngữ trong câu.
Nội dung không được diễn đạt trực tiếp qua từ ngữ mà phải suy ra từ từ ngữ ấy.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa)
1. Ngữ liệu: (SGK/74)
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Là phần thông báo được diễn ra trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ từ ngữ ấy.
nội dung bài học:
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Giống nhau:
Đều là nghĩa được biểu đạt trong câu.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Khác nhau:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Phân biệt
* Nghĩa tường minh:
* Hàm ý:
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Tiết 123:
Tiếng Việt
Là phần thông báo được diễn ra trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ từ ngữ ấy.
nội dung bài học:
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Giống nhau:
Đều là nghĩa được biểu đạt trong câu.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Khác nhau:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Phân biệt
* Nghĩa tường minh:
* Hàm ý:
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Tiết 123:
Tiếng Việt
.."-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa)
Chú ý: - Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Tiết 123:
Tiếng Việt
BÀI TẬP NHANH
Trong hai tình huống trả lời của Thi, tình huống nào có hàm ý?
Vậy hàm ý mà Thi không nói ra là gì?
- > Đã mua được 3 vé, còn 2 vé không mua được.
 Một nhóm bạn có 5 người cùng đi xem phim, trong đó bạn An và Thi chuẩn bị vé cho cả nhóm.
Mua được vé chưa?

Mua được rồi.
Mua được ba vé
Mua được ba vé.
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Chú ý: - Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
- Trong giao tiếp cần phải để ý vào ngữ điệu của người nói.
.Thấy con đi chơi về muộn, mẹ hỏi:
- “Mấy giờ rồi con?”
* Nghĩa tường minh:
Hỏi giờ
* Hàm ý:
-> Sao đến giờ này con mới về?
-> Trách con ham chơi, về muộn.
về muộn
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI TẬP NHANH
- Trong văn viết cần chú ý vào những từ ngữ để trong dấu ngoặc kép.
Chú ý: - Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
- Trong giao tiếp cần phải để ý vào ngữ điệu của người nói.
Là phần thông báo được diễn ra trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
nội dung bài học:
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Giống nhau:
Đều là nghĩa được biểu đạt trong câu.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Khác nhau:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Phân biệt
* Nghĩa tường minh:
* Hàm ý:
- Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
- Trong văn viết cần chú ý những từ ngữ để trong dấu ngoặc kép.
- Trong giao tiếp cần phải để ý vào ngữ điệu của người nói.
Chú ý:
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Thế nào là nghĩa tường minh?
Thế nào là hàm ý?
Giữa nghĩa tường minh và hàm ý có gì giống và khác nhau?
Khi tìm hiểu nghĩa hàm ý, cần chú ý những gì?
Bài tập 1:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
Câu nào cho thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên?

Bài tập 1:
- Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sü tÆc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ
¤! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy !
Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kü s­ mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i.
(Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
Bài tập 1:
“-Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sü tÆc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ
¤! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy !
Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kü s­ mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i.”
(Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
? cho ta thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên (dùng hình ảnh để diễn đạt ngôn ngữ)
- Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy.
Bài tập 1:
-Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sü tÆc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ
¤! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy !
Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kü s­ mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i.
(Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
- Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái
trong câu cuối đoạn văn?

Bài tập 1:
-Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót !
ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sü tÆc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ
¤! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy !
Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kü s­ mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i.
(Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
- Thái độ ấy giúp em nhận ra điều gì liên quan tới
chiếc mùi soa?


Bài tập 1:
? bối rối , không can đảm kéo dài thời gian đứng gần nhau vì ngượng ngùng
Cô gái bối rối, ngượng ngùng vì định kín đáo để khăn lại làm kỷ vật cho anh thanh niên, thế mà anh thật thà tưởng cô bỏ quên nên trả lại.
.. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
+ Mặt đỏ ửng
? ngượng ngùng
+ Nhận lại chiếc khăn
? không tránh được
+ Quay vội đi
Không phải cô gái bỏ quên chiếc khăn.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sapa)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
Bài tập 2:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây?

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sỹ lão thành nhé. Và đây là cô kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra một món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
BT 2/75:
Tìm hàm ý của câu:
“Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá”.
- Hàm ý: Ông hoạ sĩ đi sớm quá nên chưa kịp uống nước chè đấy!
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
BT 1/75:
Bài tập 3:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và
cho biết nội dung của hàm ý?
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
BT 2/75:
BT3/75:
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung
của hàm ý?
“ Cơm chín rồi!”
- Hàm ý: “Ông vô ăn cơm đi !”
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
BT 1/75:
Bài tập 4:
Có người hỏi : - Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?. - ?y thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy ! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: - Hà, nắng gớm, về nào. Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn sao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Đọc đoạn trích sau đây:
- Này, thầy nó ạ. Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. - Thấy nó ngủ rồi à? - Gì ? Ông lão khẽ nhúc nhích. - Tôi thấy người ta đồn. Ông lão gắt lên - Biết rồi ! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt
b/
a/
Tiết 123:
Tiếng Việt
II. LUYỆN TẬP
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Những câu in đậm
có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
BT 2/75:
a) - Hà, nắng gớm, về nào…
b) - Tôi thấy người ta đồn…
(Câu nói lảng)
(Câu nói dở dang)
Tiết 123:
Tiếng Việt
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
BT 1/75:
BT 4/76:
BT 3/75:
Hàm ý thường được sử dụng khi tạo lập kiểu văn bản nào?
Tiết 123:
Tiếng Việt
- Học thuộc ghi nhớ, làm lại những bài tập.
Soạn bài: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
+ Đọc văn bản SGK/77.
+ Xác định vấn đề nghị luận.
+ Xác định luận điểm và luận cứ trong “Khát vọng hòa nhập, hiến dâng cho đời”.
+ Chỉ ra bố cục của văn bản.
+ Cách diễn đạt trong từng đoạn của văn bản có làm nổi bật luận điểm của văn bản không?
Tiết 123:
Tiếng Việt