Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Ti?t 123:
Nghia tu?ng minh, h�m ý
Ngữ Văn 9- Lê Thị Khuyên- THCS Lê Quí Đôn
Đoạn hội thoại (của hai người ngồi trong phòng):
- A: Rét quá !
- B: Đóng cửa lại thì tối.
+ Em nhận ra được nội dung gì trong lời thoại của hai người trên, ngoài sự việc được phản ánh trong câu?
ẩn ý trong lời thoại của hai nhân vật:
A: Bạn hãy đóng của lại!
-B: Không thể đóng cửa được.
Ví dụ:
- Trời ơi, chỉ còn năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thông thả đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Trích " Lặng lẽ Sa Pa ")
Tình huống1:
Có người mách với mẹ Hùng:
- Hôm nay Hùng không đi chơi điện tử.
Hàm ý: những ngày khác Hùng thường hay đi chơi điện tử.
Tình huống 2:
Hoa: Chiều mai cậu đi công viên với tớ nhé.
Lan: Chiều mai lớp tớ lao động.
Hoa: Thế à, buồn nhỉ.
Hàm ý: - Lan: từ chối lời mời.
- Hoa: biết Lan từ chối (có nghĩa là Hoa giải đoán được hàm ý trong câu trả lời của Lan )
Bài tập 1:
- Trời ơi, chỉ còn năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thông thả đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Trích " Lặng lẽ Sa Pa ")
Đáp án bài tập1:
a. Câu: Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
?Cho thấy ông hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên.
b. Nh÷ng tõ ng÷ miªu t¶ th¸i ®é cña c« g¸i:
- mÆt ®á öng (ng¹i ngïng)
- nhËn l¹i chiÕc kh¨n (kh«ng thÓ tõ chèi)
- quay véi ®i (e thÑn vµ ng¹i ngïng)
C« g¸i ®ang bèi rèi ®Õn vông vÒ v× ng­îng (c« ®Þnh kÝn ®¸o ®Ó chiÕc kh¨n l¹i lµm kØ vËt cho anh thanh niªn; nh­ng anh thanh niªn l¹i qu¸ thËt thµ t­ëng c« bá quªn, nªn tr¶ l¹i)
Bài tập2:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hoạ sĩ và cô gái:
- Đây tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và đây là cô kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè.
Bài tập 3:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
-Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi " Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu có chứa hàm ý: Cơm chín rồi! ? Ông vô ăn cơm đi.

Bài tập 4:
a. Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
- ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào.
Ông lão vờ vờ đứng lảng sang chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
* Câu in đậm: không chứa hàm ý, là câu nói lảng, tránh đề tài đang bàn.
b. - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn.
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi!
Bà hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.

* C©u in ®Ëm: kh«ng chøa hµm ý, lµ mét c©u nãi dë dang (diÔn ®¹t ch­a trän vÑn ý)
Bài tập liên hệ:
Trong giao tiếp người ta thường có những câu nói sau:
- Cậu là đàn ông cơ mà.
- Tiền bạc chỉ là tiền bạc.
- Chiến tranh vẫn là chiến tranh.
a. Vì sao các câu trên chứa hàm ý?
b. Hãy giải đoán hàm ý trong các câu trên?
Đáp án:
a. Người nói không đưa ra thông tin mới, do đó người nghe phải suy diễn dựa theo những hiểu biết của mình ? nảy sinh hàm ý.
b. - Phải suy nghĩ, hành động đúng tác phong, tính cách, bản lĩnh của đàn ông.
- Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người.
- Chiến tranh bao giờ cũng đưa đến những thiệt hại, mất mát, đổ máu.