Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ
Có mấy thành phần biệt lập? Hãy kể tên và lấy 1 ví dụ minh hoạ ?
Tình huống 1:
A hỏi B :
A: - Bây giờ là mấy giờ rồi ?
B: - Bây giờ là tám giờ .

Tình huống 2:
Cô giáo đã giảng bài được một lúc, một bạn xin vào lớp ,cô giáo hỏi :
- Bây giờ là mấy giờ rồi ?
- Em xin lỗi cô xe em bị hỏng .
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
I. Bài học
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
a. Ví dụ : SGK trang 74
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
1. Hàm ý
+" Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! "
- Anh rất tiếc thời gian không còn nhiều để trò chuyện, tâm sự.
- Nội dung thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được suy ra từ những từ ngữ ấy.
Giúp thể hiện tình cảm một cách kín đáo ,tế nhị ,lịch sự .
Hàm ý.
b. Ghi nhớ :
Hàm ý: là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Tìm hàm ý trong câu ca dao sau :
Khôn ngoan đá đáp người ngoài Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.
Hàm ý : Anh em ruột thịt không nên đánh cãi nhau.
Bài tập nhanh:
Nhìn thấy học sinh A đầu tóc bù xù cô giáo nói :
Em có cái đầu đẹp nhỉ .
A vừa vuốt vội tóc vừa bối rối :
Cô lại phê bình khéo em rồi .
Cô giáo :
- Tôi đâu có nói thế ,tự em nhận đấy nhé .
Tình huống 1:
* Lưu ý 1 :
* Đặc tính của hàm ý :
+ Hàm ý có thể giải đoán được.
+ Hàm ý có thể chối bỏ.

* Tình huống 2:
Một nhóm có 5 bạn rủ nhau đi xem phim ,trong đó An và Thi chuẩn bị vé cho cả nhóm .
Mua được vé chưa ?
- Mua được ba vé .
Hàm ý :Còn thiếu hai vé
=>Hàm ý dùng chung
( hàm ý thông dụng )
A và B cùng trọ học ở 1 nhà ,B có mẹ lên chơi .Tối hôm sau bà mẹ phải ra ga xe lửa để về quê. A nói chuyện với B:
-Tối mai đi chơi với tớ đi.
B trả lời :
Tối mai mẹ mình về quê.
Hàm ý : mình không thể đi được .
? Hàm ý dùng riêng ( hàm ý đặc dụng)
* Lưu ý 2 :
*Có hai loại hàm ý
Hàm ý dùng chung (thông dụng)
Hàm ý dùng riêng
(đặc dụng)
Giúp việc diễn đạt ý mình muốn nói một cách tế nhị , kín đáo, lịch sự.
*Tác dụng của hàm ý
2.Nghĩa tường minh

a.Ví dụ:
" Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! "
- Không chứa ẩn ý.
- Được diễn trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Nghĩa tường minh.
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
b. Ghi nhớ 2:
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Bi?t con dang n?u com, b� m? h?i r?ng:
Nghĩa tường minh:
Nghĩa hàm ý:
Có ý chê con nấu cơm mà cho quá nhiều nước.
- Con nấu cơm hay nấu cháo đấy ?
Bài tập nhanh . Tìm nghĩa tường minh và hàm ý trong tình huống sau :
Nghĩa tường minh
Hàm ý

Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
- Khái niệm .
Tác dụng.
Tỉ lệ dùng.
Câu hỏi thảo luận
Nghĩa tường minh
Hàm ý
* Khái niệm :
Là phần thông báo đươc diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý :
Nghĩa tường minh
Hàm ý
* Được dùng: - Khi ta diễn đạt trực tiếp ý mình muốn nói.
- Khi ta không muốn diễn đạt trực tiếp ý mình muốn nói để đảm bảo sự tế nhị kín đáo, lịch sự.
-Dùng thường xuyên trong giao tiếp .
- Chỉ dùng trong một số tình huống nhất định.
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
II. Luyện tập
* Bài 1
- Yêu cầu: Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục 1.

a.
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.
Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
?Đây là cách dùng hình ảnh để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.
b.
Cô gái đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
b.Câu :
" Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
+ mặt đỏ ửng
( ngượng ).
+ nhận lại chiếc khăn
( không tránh được ).
+ quay vội đi
( quá ngượng ).
- Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên thế mà lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
Đây cũng là đặc trưng của ngôn ngữ hình tượng.
Bài 2
Hàm ý: " Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè đấy."
Hãy cho biết hàm ý in đậm trong đoạn trích sau đây:
(Lặng lẽ Sa Pa ,Nguyễn Thành Long )
*Bài 3
? hàm ý." Ông vô ăn cơm đi ! "
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh ,nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe,chờ nó gọi " Ba vô ăn cơm ".Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra :
Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại .
Tìm câu có hàm ý ,cho biết nội dung của hàm ý .
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
* Bài 4
- Hà, nắng gớm, về nào.
( Là câu nói lảng ).
- Tôi thấy người ta đồn.
( Là câu nói dở dang ).
Hai câu trên không chứa hàm ý.
Bài tập củng cố :
Tình huống 1:
A hỏi B :
A: - Bây giờ là mấy giờ rồi ?
B: - Bây giờ là tám giờ .
Tình huống 2:
Cô giáo đã giảng bài được một lúc, một bạn xin vào lớp ,cô giáo hỏi :
- Bây giờ là mấy giờ rồi ?
- Em xin lỗi cô xe em bị hỏng .
Chủ nhà dọn cơm mang thiếu một đôi đũa .Ai lấy cầm đũa mời nhau ,còn khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng :
- Cho tôi xin một chén nước lạnh
Chủ nhà hỏi :
- Hả ,để làm chi vậy ?
- Đặng rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn .
Tình huống 3:
=>Hàm ý : tôi chưa có đũa.
Nghĩa tường minh và hàm ý
tiết 123
Tạm biệt-
hẹn gặp lại