Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TRƯỜNG THCS BÌNH KHÊ

LỚP 9C
TRƯỜNG THCS BÌNH KHÊ

LỚP 9C
Tình huống :
Sáng nay, mẹ đi chợ dặn Nam phải ở nhà không được đi chơi và làm xong bài tập. Nam đang làm bài được một lúc, một “anh bạn” cùng học “không mời mà đến” cứ ngồi ì ra huyên thuyên mọi thứ chuyện, Nam không sao dứt ra được để làm bài tập, trong khi đó mẹ sắp về rồi.
Tiết 123
Trời ơi, chỉ còn năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi .
Tiết123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
A. Lí thuy?t
I.Ph�n bi?t nghia tu?ng minh v� h�m �
1. Ng? li?u (SGK)
2. Ph�n tích ng? li?u
? Câu “ Trời ơi chỉ còn năm phút!” diễn tả điều anh thanh niên muốn nói là gì?
? L?i th? hai c?a anh thanh ni�n "Ơ! cơ cịn qu�n chi?c m�i soa d�y n�y"
-Tr?i oi, ch? cịn nam ph�t!
Nghia h�m �:
Ti?c khơng cịn th?i gian d? trị chuy?n
-Ơ! Cơ cịn qu�n chi?c khan m�i soa d�y n�y!
Nghia tu?ng minh:
� nghia r� r�ng
3.Nhận xét:
Nội dung thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng các từ trong câu nghĩa hàm ý(hàm ngôn).
Nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nghĩa tường minh( hiển ngôn).
?H�y d?c v� cho bi?t h�m � c?a hai c�u sau:
Hơm nay ch? cĩ 5 b�i t?p v? nh� thơi.
Hơm nay cĩ nh?ng 5 b�i t?p v? nh�.
? H�m � c?a hai c�u tr�n cĩ d? nh?n ra khơng? Cĩ c?n cĩ trình d? m?i hi?u khơng?
-Tr?i s?p mua d?y! ?C�u tr�n cĩ � nghia gì? C�u tr�n cĩ h�m � khơng?

C�u tr�n d?t trong tình hu?ng c? th? ngu?i m? th?y tr?i s?p mua b� nhìn ra s�n qu?n �o, nhìn con g�i nĩi:
Tr?i s?p mua d?y!
? C�u tr�n cĩ h�m � khơng v?y h�m � c?a c�u ?y l� gì?
Một người bạn có nhã ý mời em
đến dự sinh nhật nhưng em lại không
thể đến (hoặc không muốn đến).
Trong trường hợp trên, theo em,
nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa
tường minh? Em sẽ nói thế nào?
? Trong giao ti?p h�ng ng�y khi n�o d�ng c�u nĩi h�m ngơn ,khi n�o d�ng c�u nĩi cĩ nghia tu?ng minh?
?T? nh?n x�t tr�n em r�t ra b�i h?c gì cho ti?t h?c n�y?
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không
được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu nhưng có thể suy ra
từ những từ ngữ ấy.
Tiết 123
A. LÝ THUYẾT
I. Phân biệt nghĩa tường minh
và hàm ý
1. Ngữ liệu: (sgk/74.75)
2. Phân tích ngữ liệu:
3.Nhận xét :
II. Ghi nhớ : Sgk/75
B. LUYỆN TẬP
B�i t?p 1 /sgk.75:

Trời ơi, chỉ còn năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Câu : Ông hoạ sĩ già tặc lưỡi đứng dậy => Chưa muốn chia tay với anh thanh niên.
- Từ : Tặc lưỡi => Luyến tiếc
- Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái : …mặt đỏ ửng…quay vội đi => ngượng ngùng, bối dối vì ý định kín đáo - để lại chiếc khăn làm vật kỷ niệm cho anh, nhưng anh thanh niên thật thà tưởng cô bỏ quên.
Bài tập 2 /sgk.75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái :
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : Ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Tuổi già cần nước chè : Ở Lào Cai đi sớm quá => Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Bài tập 3/sgk.75:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra :
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

Cơm chín rồi ! =>
Hàm ý “Ông vô ăn cơm đi”
Bài tập 4/sgk.76:
Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?

Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?.....
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to :
Hà, nắng gớm, về nào…..
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Câu in đậm không chứa hàm ý mà chỉ là câu đánh trống lảng.
Bài tập 4/sgk.76:
Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?

b. – Này, thầy nó ạ !
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên :
Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
Tôi thấy người ta đồn….=> Câu nói dở dang
Bài tập bổ sung

Hãy viết một đoạn văn ngắn (chủ đề tự chọn) có sử dụng câu nói có ý nghĩa tường minh và hàm ý.


HS chọn đáp án đúng trong các câu sau.
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
C
B

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
B. LUYỆN TẬP:
Tiết 123
A. LÝ THUYẾT
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1. Ngữ liệu: (sgk/74.75)
2. Phân tích ngữ liệu:
3.Nhận xét :
II. Ghi nhớ : Sgk/75
Học bài:
- Đọc kĩ bài trong SGK – Học thuộc ghi nhớ.
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
Tập viết đoạn văn ngắn có câu sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý.

2. Chuẩn bị :
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Đọc ngữ liệu và trả lời câu hỏi.
Tìm hiểu điều kiện sử dụng hàm ý.

HƯỚNG


DẪN


HỌC


BÀI


Ở


NHÀ