Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Bài 24 - tiết 123
nghĩa tường minh và hàm ý









đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy, cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Qua câu "Trời ơi, chỉ còn năm phút !", em hiểu nhân vật anh thanh niên muốn nói điều gì ? Căn cứ vào đâu mà em lại cho là như vậy?
(Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long )










 muèn th«ng b¸o kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña cuéc gÆp gì.










 muèn th«ng b¸o kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña cuéc gÆp gì.

 muèn nãi r»ng m×nh rÊt tiÕc v× thêi gian gÆp gì cßn Ýt qu¸, v× s¾p ph¶i chia tay mäi ng­êi råi…









 muèn th«ng b¸o kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña cuéc gÆp gì.

C¨n cø vµo c¸c tõ ng÷ trong c©u

 muèn nãi r»ng m×nh rÊt tiÕc v× thêi gian gÆp gì cßn Ýt qu¸, v× s¾p ph¶i chia tay mäi ng­êi råi …












 muèn th«ng b¸o kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña cuéc gÆp gì.

C¨n cø vµo c¸c tõ ng÷ trong c©u

 muèn nãi r»ng m×nh rÊt tiÕc v× thêi gian gÆp gì cßn Ýt qu¸, v× s¾p ph¶i chia tay mäi ng­êi råi…


Suy ra c¸c tõ ng÷ trong c©u vµ t×nh huèng giao tiÕp











 muèn th«ng b¸o kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña cuéc gÆp gì.
C¨n cø vµo c¸c tõ ng÷ trong c©u .
nghÜa t­êng minh

 muèn nãi r»ng m×nh rÊt tiÕc v× thêi gian gÆp gì cßn Ýt qu¸, v× s¾p ph¶i chia tay mäi ng­êi råi …
Suy ra c¸c tõ ng÷ trong c©u vµ t×nh huèng giao tiÕp  Hµm ý





Qua đó em hiểu :
Thế nào là nghĩa tường minh ?
Thế nào là hàm ý ?








* NghÜa t­êng minh : PhÇn th«ng b¸o diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u

* Hµm ý : - PhÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u nh­ng cã thÓ suy ra tõ nh÷ng tõ ng÷ Êy .









* Nghĩa tường minh : Phần thông báo diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu

* Hàm ý : - Phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy .
- Được dùng khi người nói không muốn hay không thể nói trực tiếp.















Bài 2 : Đọc các từ sau cho biết ý nghĩa của các câu in nghiêng chỉ mang nghĩa tường minh hay còn chứa hàm ý? Phân tích hàm ý trong các câu đó?
a. Lao động là quyền và nghĩa vụ của công dân .
( Điều 55 - Hiến pháp 1992)
b. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra :
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại. Con bé bực quá, quay lại mẹ và bảo :
- Con kêu rồi mà người ta không nghe .
Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười .
( Chiếc lược ngà - Nguyễn Quang Sáng )
c. Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay .
( Ông Đồ - Vũ Đình Liên )


* Hoàn cảnh sử dụng nghĩa tường minh, hàm ý:
- Trong các văn bản hành chính công vụ chỉ được sử dụng nghĩa tường minh.
- Trong văn bản nghệ thuật giao tiếp hàng ngày có thể dùng hàm ý.
Hàm ý cần được suy ra từ từ ngữ trong câu và đặc biệt là dựa vào tình huống giao tiếp.
luyện tập








Bài tập 1(SGK/75)
a/ Câu " Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy", cho thấy ông cũng chưa muốn chia tay với anh thanh niên . Cụm từ " tặc lưỡi"cho thấy điều đó.

-> Đây là cách dùng " hình ảnh" để diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật .















Bài tập 1(SGK/75): a/ Câu " Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy", cho thấy ông cũng chưa muốn chia tay với anh thanh niên. Cụm từ " tặc lưỡi"cho thấy điều đó.
-> Đây là cách dùng " hình ảnh" để diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật .
b/ - mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn tay, quay vội đi . ?Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng bởi cô định kín đáo để chiếc khăn làm vật kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bị quên, nên gọi cô để trả lại.








Bài tập 4 (SGK / 76 ):
a. Hà, nắng gớm về nào.
Câu đánh trống lảng không nhằm vào người nghe nào cả(độc thoại) ? không chứa hàm ý













Bài tập 4 (SGK / 76 ):
a. Hà, nắng gớm về nào.
Câu đánh trống lảng không nhằm vào người nghe nào cả(độc thoại) ? không chứa hàm ý.
b. Tôi thấy người ta đồn.
Câu nói bỏ dở của bà Hai ( vì bị ông Hai " gắt lên " cắt ngang)
? không chứa hàm ý.












Bài tập 2 (sgk / 76 ):
- Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Có hàm ý gì ?













Bài tập 2 ( SGK / 75 )
- Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Có thể hàm ý :
- Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè .
- Ông họa sĩ già là người thích uống nước chè.
- Ông họa sĩ già muốn được uống nước chè ngay.
.vv













Bài tập : Đọc đoạn cuối truyện" Bức tranh của em gái tôi "
( Ngữ văn 6 ).
Bố, mẹ tôi kéo tôi chen qua đám đông để xem bức tranh của Kiều Phương(.) Mẹ hồi hộp thì thầm vào tai tôi :
- Con có nhận ra con không ?
Tôi giật sững người (.) Dưới mắt em tôi, tôi hoàn hảo đến thế kia ư ?(.)
- Con đã nhận ra con chưa ? - Mẹ vẫn hồi hộp .
Tôi không trả lời mẹ vì tôi muốn khóc quá. Bởi vì nếu nói được với mẹ tôi sẽ nói rằng: " Không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy."
Về hai câu nói của nhân vật người mẹ có những tranh luận khác nhau :
- Hai câu nói ấy không chứa hàm ý .
- Hai câu nói ấy chứa hàm ý .
Hãy nếu ý kiến của em và giải thích rõ vì sao ?



















".Tôi thấy có bạn phân tích hình ảnh đầu súng là tượng trưng cho người chiến sĩ đang bảo vệ quê hương và vầng trăng tượng trưng cho quê hương thanh bình. Tôi không nghĩ thế khi viết, còn hình tượng thơ có thể gợi cho người đọc nghĩ thế là tuỳ vào các bạn."
(Trích lời tác giả Chính Hữu về bài thơ Đồng chí )

ư








* Trong giao tiếp :
- Nói
- Nghe
? Linh hoạt, chú ý tới đối tượng, hoàn cảnh giao tiếp.
* Trong đọc - Hiểu tác phẩm nghệ thuật :
Suy ngẫm để tìm ra được hàm ý trong đó.
* Phát hiện, suy diễn hàm ý cần hợp lí dựa trên nghĩa tường minh, trên tình huống giao tiếp.





trò chơi vui - học
nghe lời đoán ý














Cho câu :
Trời sắp mưa đấy !
Tìm những hàm ý có thể suy ra từ câu nói trên .




Trong 2 phút, nhóm chơi nào tìm được nhiều hàm ý hợp lý hơn sẽ thắng .
nghe lời đoán ý










Thảo luận nhóm :
Người ta nói mỗi tác phẩm nghệ thuật là một hàm ý .

Hãy tìm ví dụ minh họa .















Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ. Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ(.)Anh làm chúng ta nhìn, nghe, rồi sẽ khơi gợi trong trí óc ta những vấn đề suy nghĩ (.)Nghệ thuật mở rộng khả năng của tâm hồn, làm cho con người vui buồn nhiều hơn, yêu thương và căm hờn được nhiều hơn, tai mắt biết nhìn, biết nghe thêm tế nhị, sống được nhiều hơn.
(Tiếng nói của văn nghệ - Nguyễn Đình Thi )









Viết một đoạn văn khoảng 5- 7 câu phân tích hai câu thơ cuối trong bài thơ "Sang Thu"của HữuThỉnh.