Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Hàm ý là phần thông báo nào sau đây?
TráI ngược với nghĩa tường minh.
Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Một đáp án khác
ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
1/ Bµi tËp t×m hiÓu
§äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái
2/ Bµi häc
* §Ó sö dông hµm ý cÇn cã hai ®iÒu kiÖn sau ®©y:

Người nói, người viết có ý
thức đưa hàm ý vào trong
câu nói của mình.

Người nghe, người đọc có
năng lực giải đoán hàm ý
i/ Điều kiện sử dụng hàm ý
Ghi nhớ
b. Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái !- Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó :
Cháu phải gọi " Ba chắt nước dùm con", phải nói như vậy .
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im .
( Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)
Hàm ý trong câu gạch
chân là gì? Vì sao em không
nói thẳng mà lại dùng hàm ý
Việc sử dụng hàm ý của em
có thành công không?
Vì sao?
ChÞ DËu cã ý thøc
®­a hµm ý vµo trong c©u nãi
cña m×nh, nh­ng c¸i Tý kh«ng
cã n¨ng lùc gi¶i hµm ý th× viÖc
sö dông hµm ý cã thùc hiÖn
®­îc kh«ng?

*L­u ý1 : §Ó sö dông hµm ý
thµnh c«ng cÇn phô thuéc
vµo c¸c yÕu tè sau:
§èi t­îng tiÕp nhËn hµm
ý ph¶i céng t¸c víi
ng­êi sö dông hµm ý
Phô thuéc vµo v¨n c¶nh
®Ó gi¶i hµm ý
a. Chị Dậu vừa nói vừa mếu :
-Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con một cách xót xa :
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc :
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi , tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố,Tắt đèn)
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý

Để sử dụng hàm ý, cần có hai
điều kiện sau đây:
Người nói (người viết) có ý thức
đưa hàm ý vào trong câu nói.
Người nghe (người đọc) có
năng lực giải đoán hàm ý.
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý
II/luyÖn tËp
Bài 1: Đọc đoạn truyện cười sau đây và trả lời câu hỏi?
- Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
Anh kia liền giơ ngay vạt áo ra, bảo:
- Từ lúc tôi mặc cáí áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả !
a. Câu hỏi và câu trả lời của hai anh chàng trong truyện có hàm ý không ?
Nếu có thì hàm ý đó là gì?
b. Từ ngữ "lợn cưới " , "áo mới " có phải là thông tin cần thiết đối với người
hỏi và người trả lời hay không? Họ đã vi phạm phương châm hội thoại nào?


* Lưu ý 2: Vi phạm phương châm về lượng, phương châm quan hệ cũng là cách
tạo hàm ý .
a. Trong câu hỏi và câu trả lời đều chứa hàm ý.
- Hàm ý của người hỏi: Tôi có một con lợn để cưới vợ.
- Hàm ý của người trả lời: Tôi mới có một cái áo mới.
b. Từ ngữ "lợn cưới" , "áo mới" không phải là thông tin cần thiết trong hai câu nói. (Họ nói thừa nội dung giao tiếp) . Đã vi phạm phương châm về lượng.
- Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
Từ lúc tôi mặc cáí áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả !
Bài 2: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối ?
A: Mai về quê với mình đi!
B: (.)
A: Đành vậy.
Mình còn phải làm bài. ( Mẹ mình đang bị ốm).
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý
Bài 3: (bài 1 SGK-91)
Người nói, người nghe trong những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a. - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
Báo cáo hết!- Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ.- Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
II/luyÖn tËp
Trả lời : Người nói là anh thanh niên, người nghe là họa sĩ và cô gái.
- Hàm ý là: Mời bác và cô uống nước chè .
- Người nghe hiểu hàm ý của người nói qua chi tiết: Ông họa sĩ theo vào trong. Người họa sĩ ngồi xuống ghế.
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý
II/luyÖn tËp
b. Người nói là anh Tấn, người nghe là chị Hai Dương.
Hàm ý là: Tôi cần tiền hoặc tôI không thể cho các vị những thứ này được.
Người nghe có thể hiểu được hàm ý qua chi tiết "Càng giàu có càng không dám
rời một đồng xu.
Bài 3: (bài 1 SGK-91)
b.. Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng
này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà
nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
- ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng? Những ba nàng hầu.
Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ!
Chẳng cái gì dấu nổi chúng tôi đâu !
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
Ôi dào! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời
đồng xu lại càng giàu có!
(Lỗ Tấn. Cố hương)
I/ Điều kiện sử dụng hàm ý
II/luyÖn tËp
Bài 3: (bài 1 SGK-91)
c.Thoắt trông nàng đã chào thưa:
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm, càng oan tráI nhiều."
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
c. Người nói là Thuý Kiều, người nghe là Hoạn Thư.
Câu1: Hàm ý mỉa mai nàng là tiểu thư danh giá mà cũng phảI đến đây cúi đầu trước con hoa nô này sao.
Câu 2: Đe doạ sẽ trừng trị Hoạn Thư kẻ ác nghiệt trước đây.
- Người nghe hiểu hàm ý qua chi tiết:
Hồn lạc phách xiêu, khấu đầu, kêu ca.
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
Người ta dùng hàm ý khi nào?
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
A. Không muốn nói thẳng
B. Muốn người nghe không hiểu
C Không biết nói rõ ý.
A. Không muốn nói thẳng
Câu 1:
Việc sử dụng hàm ý cần những điều kiện nào?
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
Câu 2:
Người nói, người viết có trình độ văn hoá cao.
Người nghe, người đọc có trình độ văn hoá cao
Người nói, người viết có ý thức đưa hàm ý vào trong câu nói, còn người nghe và người đọc phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Người nói, người viết phải sử dụng các phép tu từ.
đúng
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
Đọc đoạn đối thoại trong tình huống sau và chỉ ra những câu có chứa hàm ý:
Câu 3:
Thầy giáo đang giảng bài, một học sinh xin vào lớp.
Thầy giáo: Bây giờ là mấy giờ rồi?
Học sinh: Thưa thầy, em bị hỏng xe ạ.
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
Đặt một tình huống trong đó có sử dụng hàm ý đặc dụng.
Câu 4:
Tình huống 1:
A .Mai về quê với mình nhé!
B. Mình còn phảI làm bài.
A. Đành vậy.
Tình huống 2
A. Đi đá bóng với mình đi!
B . Mẹ tớ bị ốm.
A. Tớ đI một mình vậy.
Chinh
Phục
đỉnh
EVEREST
Đặt một tình huống trong đó có sử dụng hàm ý thông dụng.
Câu 5:
Tình huống 1:
Có năm bạn đi xem phim.
Bạn A đã được nhóm cử đi mua vé.
B hỏi A : Cậu mua đủ vé chưa?
A: Mới mua được ba vé.
Tình huống 2:
Cô giáo cho mười bài tập về nhà.
Nam hỏi Hoa: Cậu làm xong bài tập chưa?
Hoa trả lời: Tớ làm được năm bài rồi.

DẶN DÒ
* Học thuộc ghi nhớ
* Soạn bài: Chương trình địa phương
(phần tiếng Việt)
* Làm các bài tập