Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 1
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
- Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi SGK tr.75.
Nghĩa tường minh là nghĩa được diễn đạt
trực tiếp bằng những câu và từ ngữ trong
lời nói, đối lập với hàm ý, là phần thông
báo không được nói ra bằng từ ngữ trong
lời nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Phân biệt
Đọc đoạn hội thoại sau:

An: Hôm nay bạn cho tớ đi nhờ nhé!
Bình: Tớ đã hẹn qua đón Nam rồi!
Cho biết: Bình có đồng ý cho An đi nhờ không?
Dựa vào đâu mà em biết được điều đó?
A: Này, hôm qua tớ đi qua chợ thấy một cái áo rất đẹp, hợp với tuổi mình lắm!
B: Thế à? Bạn mua nó rồi à?
A: Con lợn nhựa của tớ đã bỏ ra để mua sách vở hồi đầu năm rồi!
Cho biết: A nói với người bạn có mua cái áo hay không?
Dựa vào đâu mà em biết được điều đó?
- Đọc kĩ đoạn hội thoại sau:
2 đặc tính của hàm ý
Hàm ý có thể giải đoán được: người nghe
có năng lực thì có thể đoán ra hàm ý trong
lời nói có chứa hàm ý.
Hàm ý có thể chối bỏ được: người nói
có thể chối bỏ răng họ không thông
báo hàm ý nào đó trong lời nói của
mình, tức là họ có thể không chịu
trách nhiệm về hàm ý chứa trong
lời nói của chính họ.
Hàm ý dùng chung và hàm ý dùng riêng:
Hàm ý dùng chung:
Là kiểu hàm ý được nhiều người dùng, dùng
một cách phổ biến trong những tình huống
tương tự. ý nghĩa hàm ẩn trong những tình
huống này thường dễ dàng nhận biết vì nó
thông dụng.
Hàm ý dùng riêng
Có những hàm ý chỉ có thể giải đoán được khi
gắn nó với những tình huống cụ thể, tách ra
khỏi tình huống đó thì hoặc là không giải đoán
được hoặc là có thể hiểu khác đi. Kiểu hàm ý
này được gọi là hàm ý dùng riêng hay hàm
ý đặc dụng.
Cho hai ví dụ sau, đâu là ví dụ có chứa hàm ý dùng
chung đâu là hàm ý dùng riêng.
A: Đi mua sắm đi?
B: Mẹ mới gửi tiền lên hả?
Tao thì ăn mì tôm từ đầu
tuần rồi.
A: Tối nay đi sinh nhật
Na không?
B: Tối nay mẹ tớ về quê.
A: Lần này mẹ cậu về
bằng tàu hỏa à?
B: ừ!
Ghi nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực
tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo
tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ nhưng có
thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Bài tập vận dụng:
Hãy viết hai đoạn văn trong đó có chứa
nghĩa tường minh và hàm ý.
II. Luyện tập
Gợi ý giải bài tập SGK Tr 75
Bài tập 1
Câu "Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy" cho thấy họa
sĩ chưa muốn chia tay với anh thanh niên. Đây là
cách dùng "hình ảnh" để diễn đạt ý của ngôn ngữ
nghệ thuật.

b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái
độ của cô gái liên quan đến chiếc mùi soa là:
mặt đỏ ửng (ngượng)
nhận lại chiếc khăn (không tránh được)
quay vội đi (quá ngượng)
Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rối
đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để
lại khăn làm kỉ niệm cho người thanh niên, thế mà anh
lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả
lại.Thực ra cô ngượng vì ông họa sĩ tinh
tế sẽ nhận ra tất cả.
Bài tập 4
Những câu in đậm không chứa hàm ý. Đó là những
câu nói lảng và câu nói dở dang, không hàm chứa ý
gì. Cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa hàm ý và câu
nói lảng (nói sang chuyện khác để tránh đề tài đang
bàn, vì một ý tế nhị nào đó); nói lửng (đang nói thì
bị người khác cắt ngang hoặc vì một lí do nào đó
không muốn nói hết câu).