Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP
Giáo viên: Nguyễn Thị Hằng
Trường THCS Nguyễn Du- Thành phố Đông Hà- Quảng Trị

1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Cùng một nội dung với nghĩa tường minh.
Kiểm tra bài cũ
Trả lời các câu sau bằng cách khoanh tròn vào chữ cái trước câu trả lời đúng.
C. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Dược diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Khi nào người ta dùng hàm ý ?
A. Khi không muốn nói thẳng.
B. Muốn người nghe không hiểu.
C. Không biết rõ ý.
D. Muốn chấm dứt cuộc thoại.
3. Trong lời nói hàng ngày:
A. Tất cả các câu đều có hàm ý.
B. Không có câu nào có hàm ý.
C. Có câu có, có câu không có hàm ý.
D. Hàm ý được nhiều người dùng.

Kiểm tra bài cũ
- Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
- Hoa ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi.
- Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
- ừ, thế cũng được.
Trên đường đi học về, Lan rủ Hoa:

Kiểm tra bài cũ
- Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
- Hoa ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi.
- Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoaị ở quê ra.
- ừ, thế cũng được.
Trên đường đi học về, Lan rủ Hoa:
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Đọc đoạn văn sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Câu 1:
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
 Sau b÷a ¨n nµy con kh«ng cßn ®­îc ë nhµ víi thÇy u n÷a. U ®· b¸n con.
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Câu 2:
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
 U ®· b¸n con cho nhµ cô NghÞ.
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Để sử dụng hàm ý cần có những điều kiện nào?
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
Điều kiện:
Người nói(viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
* Ghi nhí: SGK/91
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau:
Lớp trưởng nói với Bắc:
- Ngày mai lớp mình tham gia vệ sinh môi trường. Cậu có bận gì không?
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau:
Lớp trưởng nói với Bắc:
- Ngày mai lớp mình tham gia vệ sinh môi trường. Cậu có bận gì không?
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
Trình bày theo nhóm:
Lập một đoạn hội thoại trong đó sử dụng lời nói có hàm ý.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1/91.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
1. Người nói người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
- Báo cáo hết! -Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1/91.
a.- Người nói: anh thanh niên; người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b.- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý:”Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc”
2. Bài tập 2/92.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im [.]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1/91.
a.- Người nói: anh thanh niên; người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b.- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý:”Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc”
- Hàm ý: "Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão"
2. Bài tập 2/92.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công (anh Sáu vẫn ngồi im).
3. Bài tập 4/92.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
- C©u 1: ®©y lµ ®iÒu ®au lßng nªn chÞ DËu tr¸nh nãi th¼ng ra
®­a hµm ý vµo c©u nãi
- C©u 2: hµm ý c©u nãi râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
? người nghe hiểu được hàm ý
* Ghi nhí: SGK/91
II. Luyện tập:
1. B�i t?p 1/91.
a.- Người nói: anh thanh niên; người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b.- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý:”Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc”
- Hàm ý: "Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão"
2. Bài tập 2/92.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công (anh Sáu vẫn ngồi im).
3. Bài tập 4/92.
- Hàm ý: tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
* Bài tập củng cố
1- Khoanh tròn vào đáp án đúng cho câu hỏi sau:
Việc sử dụng hàm ý cần những điều kiện nào ?
Người nói (người viết) có trình độ văn hoá cao.
Người nghe (người đọc) có trình độ văn hoá cao.
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu còn người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Người nói (người viết) phải sử dụng phép tu từ.
2. Nối cột A (câu) với cột B cho phù hợp
A
Tôi làm bài rồi.
Bây giờ bạn mới làm bài sao.
Lan ơi ! Đã mười hai giờ rồi đấy !
B
Câu có sử dụng hàm ý.
Câu có nghĩa tường minh.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Sử dụng hàm ý có tác dụng
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.
Đông Hà 13/3.2010