Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ
- Nghĩa tường minh: Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu
Phân biệt:


- Hàm ý: Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.


? Em hãy phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ
- Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem vậy!
Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn đối thoại sau ?
- Hoa ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi.
- Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi đón bà ngoại ở quê ra.
- ừ, thế cũng được.
Trên đường đi học về, Lan rủ Hoa:

Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
Đọc đoạn văn sau:
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn tranh ăn của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
1. Ví dụ
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1.Ví dụ
2. Nhận xét

- Ng­êi nãi ®­a hµm ý vµo c©u nãi
Câu 1:
- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
? U đã bán con ( Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy u nữa)
- Đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng ra
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ.
2. Nhận xét

- Ng­êi nãi ®­a hµm ý vµo c©u nãi
- Hµm ý ë c©u thø hai râ h¬n, c¸i TÝ ®· hiÓu ý mÑ
- Người nghe hiểu được hàm ý
Câu 2:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
 U ®· b¸n con cho nhµ cô NghÞ.
- ChÞ DËu ph¶i nãi râ h¬n v× c¸i TÝ kh«ng hiÓu ®­îc hµm ý trong c©u nãi thø nhÊt

Chi tiết:
- “Cái Tý nghe nói giãy nảy”
và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí :
- “ U bán con thËt đấy ư”?
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ.
2. Nhận xét

- Ng­êi nãi ®­a hµm ý vµo c©u nãi

- Người nghe hiểu được hàm ý
Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối:

A: mai vÒ quª víi m×nh ®i!
B: ………..
A: §µnh vËy.

Cã thÓ ®iÒn:
- Mai m×nh ph¶i lµm nhiÒu bµi tËp l¾m.
- MÑ m×nh ®ang bÞ èm.
- Mai m×nh ph¶i tr«ng em cho mÑ ®i gÆt råi.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. Ví dụ
2. Nhận xét
Để sử dụng hàm ý cần có những điều kiện nào?

- Ng­êi nãi ®­a hµm ý vµo c©u nãi

- Người nghe hiểu được hàm ý
Điều kiện:
Người nói(viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
3. Kết luận:
* Ghi nhớ: SGK/91
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. VÝ dô
2. NhËn xÐt
3. KÕt luËn
Ghi nhí: SGK/91



Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau:
Lớp trưởng nói với Bắc:
- Ngày mai lớp mình tham gia vệ sinh môi trường. Cậu có bận gì không?
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Kết luận
Ghi nhớ: SGK/91 :




Tìm lời nói có hàm ý trong đoạn hội thoại sau:
Lớp trưởng nói với Bắc:
- Ngày mai lớp mình tham gia vệ sinh môi trường. Cậu có bận gì không? (Hàm ý: Cậu có thể tham gia không)
- ồ! Cảm ơn cậu đã báo. Tớ tham gia chứ.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
1. VÝ dô
2. NhËn xÐt
3. KÕt luËn
Ghi nhí: SGK/91 :



Tìm câu có hàm ý mời mọc và câu có hàm ý từ chối trong bài "Mây và sóng" của Ta - go
- C©u cã hµm ý mêi mäc:
“ Bän tí ch¬i tõ khi thøc dËy cho ®Õn lóc chiÒu tµ…….”.
“ Bän tí ca h¸t tõ s¸ng sím cho ®Õn hoµng h«n……”
*Viết thêm câu có hàm ý mời mọc rõ hơn
-" Chơi với bọn tớ thích lắm đấy."
- " Có ai muốn đi chơi với bọn tớ không?"
- " Các bạn nhỏ đi cùng thì thích lắm đấy."
- Câu có hàm ý từ chối:
" Mẹ mình đang đợi ở nhà.."
" Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà..."
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:



1. VÝ dô
2. NhËn xÐt
3. KÕt luËn
Ghi nhí: SGK/91 :
II. Luyện tập:
Bài tập 1/91
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy
a) - Anh nói nữa đi.- Ông giục.
- Báo cáo hết!-Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ - Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người hoạ sĩ. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế

Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều ấy

b)Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để.
- ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
- Ôi dào! Thật là càng giàu có lại càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời một đồng xu lại càng giàu có!
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:

1. VÝ dô
2. NhËn xÐt
3. KÕt luËn
Ghi nhí: SGK/91 :



II. Luyện tập:
1. Bài tập 1/91
a.- Người nói: anh thanh niên; người nghe: ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: "Mời bác và cô vào uống nước".
b.- Người nói: anh Tấn; người nghe: chị hàng đậu.
- Hµm ý:”Chóng t«i kh«ng thÓ cho ®­îc”
2. Bài tập 2/92.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì ? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không ? Vì sao ?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! - Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi "Ba chắt nước giùm con", phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ !
Anh Sáu vẫn ngồi im .
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:





II. Luyện tập:
1. Bài tập 1/91


- Hàm ý: "Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão"
2. Bài tập 2/92.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công do người nghe cố tình không hợp tác với người nói (anh Sáu vẫn ngồi im).
3. Bài tập 3/92.
1. Ví dụ
2. Nhận xét
3. Kết luận
Ghi nhớ: SGK/91 :
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:




II. Luyện tập:
1. Bài tập 1/91



2. Bài tập 2/92.
3. Bài tập 3/92

4. Bài tập 4/92.
- Hàm ý: tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
1. VÝ dô
2. NhËn xÐt
3. KÕt luËn
Ghi nhí: SGK/91 :

Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh "hy vọng" với "con đường" trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
* Bài tập củng cố
1- Khoanh tròn vào đáp án đúng cho câu hỏi sau:
Việc sử dụng hàm ý cần những điều kiện nào ?
Người nói (người viết) có trình độ văn hoá cao.
Người nghe (người đọc) có trình độ văn hoá cao.
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu còn người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
Người nói (người viết) phải sử dụng phép tu từ.
2. Nối cột A (câu) với cột B cho phù hợp
A
Tôi làm bài rồi.
Bây giờ bạn mới làm bài sao.
Lan ơi ! Đã mười hai giờ rồi đấy !
B
Câu có sử dụng hàm ý.
Câu có nghĩa tường minh.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Sử dụng hàm ý có tác dụng
- Trong giao tiếp:
+ Đảm bảo lịch sự, tế nhị .
+ Dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra
Trong văn học: Nội dung diễn đạt phong phú & tăng giá trị biểu cảm.
Tiết128. Nghĩa tường minh và hàm ý
Hướng dẫn về nhà
- Ôn tập về nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn kĩ năng sử dụng hàm ý khi cần thiết
- Soạn bài "Chương trình địa phương"/97