Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TRƯỜNG THCS Gia Minh

LỚP 9B
Người thực hiện: Vũ Hồng Huệ
Môn: Ngữ Văn
Kiểm tra bài cũ:
Cho tình huống sau:
A và B đang ngồi trong phòng:
A nói:
-Rét quá!
B nói:
Đóng cửa lại thì tối.
>Em nhận ra nội dung gì trong hai câu văn đối thoại và sự việc phản ánh trong câu?
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
- Tr�i �i, ch� c�n c� n�m phĩt!
Ch�nh l� anh thanh ni�n gi�t m�nh n�i to, gi�ng c��i nh�ng ��y ti�c rỴ. Anh ch�y ra nh� ph�a sau, r�i tr� v�o liỊn , tay c�m m�t c�i l�n. Nh� ho� s� tỈc l�ìi ��ng d�y. C� g�i cịng ��ng l�n, �Ỉt l�i chi�c gh�, thong th� �i ��n ch� b�c gi�.
- �! C� c�n qu�n chi�c m�i soa ��y n�y!
Anh thanh ni�n v�a v�o, k�u l�n. �Ĩ ng��i con g�i kh�i tr� l�i b�n, anh l�y chi�c kh�n tay c�n vo tr�n cỈp gi�a cu�n s�ch tíi tr� cho c� g�i. C� k� s� mỈt �� ưng, nh�n l�i chi�c kh�n v� quay v�i �i.
(Theo NguyƠn Th�nh Long- LỈng l� Sa Pa)

1. Ví Dụ
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
1. Ví Dụ
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
+ Chỉ còn năm phút là phải chia tay.
+ Tiếc quá, Không còn đủ thời gian để được trò chuyện tâm tình.
+ Thế là tôi lại thui thủi một mình.
+ Giá nhà hoạ sĩ và cô kĩ sư còn ở lại thêm một thời gian nữa thì hay bết mấy.
+ Tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ?
-> Chỉ còn năm phút là phải chia tay
-> Đây chỉ là lời nhắc nhở cô gái
Bài tập tình huống
-Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói..........
Yêu cầu: Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu có nghĩa hàm ý ?
- Em đến chậm 10 phút
- Em có đồng hồ không?
Ví dụ
-> Nghĩa tường minh
-> Hàm ý
Bài tập nhanh
Chọn đáp án đúng trong các câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A.Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.
2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
Thảo luận
Theo em, trong lời nói, nghĩa tường minh quan trọng hơn hay hàm ý quan trọng hơn?Vì sao?
- Quan trọng như nhau. Ngôn ngữ phải được dùng hợp lí, phù hợp hoàn cảnh mới có giá trị. Cần ý thức rõ điều này để tráng lạm dụng.
Bài tập vận dụng
Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến (hoặc không muốn đến).
-> Trong trường hợp này, để giữ lịch sự, theo em nên dùng câu có nghĩa hàm ý hay câu có nghĩa tường minh? Em sẽ nói như thế nào?
II. Luyện tập
Bài tập 1:
-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau rồi, trở vào liền , tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa)

a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: Chưa muốn chia tay.
b.Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:
..mặt đỏ ửng, quay vội đi
..mặt đỏ ửng:
-> ngượng ngùng, khó nói
quay vội đi:
-> lúng túng bối rối không thể thốt nên lời
Nhận lại chiếc khăn:
-> một hành động thay cho lời cảm ơn
Bài tập 2:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá . Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Hàm ý: Nhà hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đã phải đi.
Bài tập 4:
- H� n�ng gím, vỊ n�o.
- Tôi thấy người ta đồn.
-> Những câu trên không chứa hàm ý
-> Câu đánh trống lảng
-> Chỉ là câu nói bỏ lửng
Bài tập 5: Viết một đoạn hội thoại ngắn, trong đó có sử dụng một câu có nghĩa tường minh, một câu có nghĩa hàm ý.
-Nghĩa tường minh: Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Nghĩa hàm ý: Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.