Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Khởi động
Chúng ta vẫn thường được nghe những câu như:
Uống nước nhớ nguồn
Để chỉ sự biết ơn của những người đi sau đối với công lao của ông cha …
Thầy bói xem voi
Chỉ những người không tìm hiều kĩ vấn đề mà đưa ra những nhận xét phiến diện.
Hoặc có những tình huống giao tiếp mà khi ta chợt nghe thấy nhưng lại không thể hiểu những người đó đang nói gì.
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn thay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ:
Nhận xét:
Anh thanh niên muốn nói điều gì qua câu “Trời ơi ! chỉ còn 5 phút”?
-Anh thanh niên muốn nói: Tiếc là không còn nhiều thời gian để chuyện trò.
Tại sao anh ấy lại không nói thẳng điều ấy với ông hoạ sĩ và cô gái?
-Anh thanh niên còn ngại ngùng, muốn che dấu tình cảm của mình…
Anh thanh niên đã sử dụng hàm ý
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ:
Nhận xét:
Trong câu :
“Ồ ! Cô còn quên chiếc khăn
mùi xoa đây này” anh thanh niên
có ý gì khác không?
- Câu này chỉ là câu anh thanh niên thông báo cho cô gái. Không có ý gì khác
- Câu này không chứa ẩn ý mà thể hiện trực tiếp ý muốn nói của người phát ngôn
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ:
Nhận xét:
Ở câu nói đầu tiên để hiểu được ý của người nói, người nghe phải giải đoán. Kiểu nói đó được gọi là hàm ý.
Ở câu nói sau người nghe hiểu ngay được nội dung mà không phải giải đoán. Câu nói đó mang nghĩa tường minh.
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ:
Nhận xét:
Em hiểu thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ? Cho ví dụ ?
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Trống vào lớp đã 10’ Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:……..
Yêu cầu:
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Hướng giải:
- Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút.
- Hàm ý: Em có đồng hồ không?...
Ghi nhớ:
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
TIẾT 123:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I – Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
II – Luyện tập:
1- Bài 1:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn thay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Có người hỏi:
Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn...
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
Củng cố:
1. Thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là hàm ý?
2. Điền vào chỗ trống một câu chứa hàm ý từ chối lời rủ về quê:
A: Mai về quê với mình đi!
B:........................................
A: Đành vậy!
Dặn dò:
Học thuộc lòng ghi nhớ SGK trang 75.
Phân biệt và nhận biết nghĩa tường minh và hàm ý.
Hoàn thiện các bài tập trong SGK.
Chuẩn bị bài: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.
+ Đọc văn bản “Khát vọng hoà nhập, dâng hiến cho đời” và trả lời câu hỏi.
+ Vấn đề nghị luận, hệ thống luận điểm, bố cục...