Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Tiết 123 :

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Phân biệt nghĩa tường minh
và hàm ý:
1. Bµi tËp:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- ồ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Lặng lẽ sa Pa - Nguyễn Thành Long )
* Nhận xét:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
+ chỉ còn năm phút là phải chia tay.

? Cách hiểu mang tính phổ biến

+ Tiếc quá, không còn đủ thời gian để được trò chuyện, tâm tình !.
+ Thế là tôi lại thui thủi 1 mình.
+ Giá nhà hoạ sĩ và cô kĩ sư còn ở lại thêm một thời gian nữa thì hay biết bao!.
+ Tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ ?

? Cách hiểu không mang tính phổ biến

ồ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
? không có hàm ý.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
2. Kết luận:
- Nghĩa tường minh: phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

- Hàm ý: phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.


Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:

Giống : Đều là phần thông báo nghĩa trong câu.
Khác : + Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
+ Hàm ý là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ từ ngữ ấy.
II. Luyện tập
Bài tập 2: Tìm hàm ý

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô gái là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
( Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long)

? ông hoạ sĩ muốn uống nước chè và chưa kịp uống thì đã phải đi rồi.
Bài tập 3: Tìm hàm ý và nội dung hàm ý.

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi " Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng khồng quay lại.
( Chiếc lược ngà - Nguyễn Quang Sáng)

? Bé Thu gọi ông Sáu vào ăn cơm.
Bài tập 4: Các câu có chứa hàm ý và giải thích.
a. Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào ...
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiéng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn ...
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
( Làng - Kim Lân)
a. - Hà, nắng gớm, về nào ...
 kh«ng chøa hµm ý, lµ c©u ®¸nh trèng l¶ng ( «ng Hai muèn vÒ kh«ng ph¶i v× trêi n¾ng gím mµ v× «ng kh«ng muèn nghe mäi ng­êi bµn t¸n chuyÖn lµng Chî DÇu cña «ng theo giÆc).
b. - Tôi thấy người ta đồn ...
 kh«ng chøa hµm ý, lµ c©u nãi dë dang (vî «ng Hai muèn kÓ víi chång vÒ tin ®ån cña mäi ng­êi r»ng lµng Chî DÇu theo giÆc nh­ng bµ Êp óng kh«ng nãi th¼ng ®iÒu ®ã ).
Em hãy tìm hàm ý trong các bài tập sau:

Bài 1 : Năm bạn học sinh rủ nhau đi xem phim. A hỏi B :
- Bạn mua được vé chưa?
B trả lời :
- Mua được ba vé rồi

Hàm ý : còn thiếu hai vé nữa

Bài 2 : Giờ ra chơi, A rủ B :
- Hai đứa mình xuống căng-tin uống nước nhé.
B trả lời:
- Mình bận trực lớp rồi.

Hàm ý : B không thể đi uống nước với A.
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài tập củng cố:
1.Hãy chọn đáp án đúng nhất trong các đáp án sau:
Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Được diễn đạt trực tiếp từ từ ngữ trong câu
C. Không được diễn đạt bằng từ ngữ trong câu mà có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây:
Khi không muốn nói rõ ý
B.Khi không diễn đạt được ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý