Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ GIỜ TẠI LỚP 9A!
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
? Qua câu " Trời ơi chỉ còn có năm phút ! " , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái ?
Đoạn trích :
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp gỡ.
Anh không muốn nói thẳng điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình.
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
Đoạn trích :
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói trực tiếp sự việc cô kĩ sư quên chiếc mùi soa).
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
Đoạn trích :
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói trực tiếp sự việc cô kĩ sư quên chiếc mùi soa) => Nghĩa tường minh
Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp gỡ.
Anh không muốn nói thẳng điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình.
=> Hàm ý
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
3. Kết luận
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
BÀI TẬP NHANH
Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!”
Hãy tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để có những hàm ý khác nhau.
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
3. Kết luận
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
4. Lưu ý:
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ.
Câu tục ngữ:
Không thầy đố mày làm nên
Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
? Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, câu nào có nghĩa hàm ý.
Nghĩa tường minh
Nghĩa hàm ý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 2 /sgk.75:
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 3 /sgk.75 (về nhà):
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
TIẾT 123
Bài 4 (SGK trang 76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)
II. LUYỆN TẬP
TIẾT 123
4.b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
(Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.)
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ

Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:……..

? Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy!
Hàm ý: Em có đồng hồ không?
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
3. Kết luận
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
4. Lưu ý:
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ.
- Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
Hoàn thiện bài tập 3 (SGK trang 75, 76)
Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
XIN CẢM ƠN CÁC THẦY CÔ VÀ CÁC EM!