Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Nhầm
Một anh sờ lên cổ áo thấy con rận, sợ người ta cười vội vàng hất nó xuống đất và nói:
Tưởng là con rận, hoá ra không phải.
Có người cúi xuống đất cố tình tìm được con rận nhặt lên:
Tưởng là không phải, hoá ra con rận.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
- Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
-Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Hãy cho biết những cách hiểu về câu: “Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!”
Trong số những cách hiểu đó, cách hiểu nào mang tính phổ biến (ai cũng hiểu được), cách hiểu nào không mang tính phổ biến (chỉ một số người hiểu)
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
Câu: "Trời ơi, chỉ còn có 5 phút"
có những cách hiểu sau:
Cách hiểu mang tính phổ biến:
Chỉ còn có 5 phút là phải chia tay.
2. Cách hiểu không mang tính phổ biến:
Tiếc quá, không đủ thời gian để mà trò chuyện, tâm tình.
Thế là, tôi lại thui thủi một mình.
Giá mà nhà hoạ sĩ và cô ở lại thêm một chút nữa thì hay biết bao.
Tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ?
ở cách hiểu thứ nhất là hiểu theo nghĩa tường minh, cách hiểu thứ hai là hiểu theo hàm ý. Vậy, qua phần phân tích trên, em hiểu thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là hàm ý?
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
Câu: "Trời ơi, chỉ còn có 5 phút"
có những cách hiểu sau:
Cách hiểu mang tính phổ biến:
Chỉ còn có 5 phút là phải chia tay.
2. Cách hiểu không mang tính phổ biến:
Tiếc quá, không đủ thời gian để mà trò chuyện, tâm tình.
Thế là, tôi lại thui thủi một mình.
Giá mà nhà hoạ sĩ và cô ở lại thêm một chút nữa thì hay biết bao.
Tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ?
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Câu "Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này" có hàm ý không? Vì sao?
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
II/ Nội dung bài học
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
II/ Nội dung bài học:
III/ Luyện tập:
B�i tập 1: Câu nào cho biết hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
ồ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
II/ Nội dung bài học:
III/ Luyện tập:
B�i t?p 1: Câu nào cho biết hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
ồ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
II/ Nội dung bài học:
III/ Luyện tập:
Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc mùi soa?
Trời ơi, chỉ còn có 5 phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
ồ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
"mặt đỏ ửng": Ngượng ngùng, khó nói.
"nhận lại chiếc khăn": một hành động thay cho lời cảm ơn.
"quay vội đi": lúng túng, bối rối, không thốt nên lời và cũng không đủ can đảm kéo dài khoảng thời gian đứng rất gần nhau để nhìn . anh thanh niên
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
II/ Nội dung bài học:
III/ Luyện tập:
B�i tập 2: Câu được gạch chân trong đoạn văn sau mang nghĩa tường minh hay hàm ý?
"Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh."
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Hàm ý của câu: Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. là Nhà hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè đã phải đi.
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
I/ Phân tích ví dụ:
II/ Nội dung bài học:
III/ Luyện tập:
B�i tập 3: Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Câu "Cơm chín rồi!" có chứa hàm ý là "Ông vô ăn cơm đi!"
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Bài tập 4: Tạo lập hội thoại trong đó có sử dụng hàm ý.
Bài tập 5: Câu được gạch chân có phải là hàm ý không? Vì sao?
a/ Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dạy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
-Hà, nắng gớm, về nào.
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b/ - Này, thày nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thày nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn..
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
Không có hàm ý mà chỉ là một câu đánh trống lảng
Không có hàm ý mà chỉ là một câu nói bỏ lửng
Kẻ cắp gặp bà già
Có hai anh chàng đi chơi gặp một cô gái. Anh thứ nhất nói:
Chào em, trông em như Hằng Nga.
Anh chàng thứ hai:
Anh cứ tưởng em là người ở cung Quảng mới xuống.
Cô gái:
Thế 2 anh là bạn của chú Cuội à?
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Bài tập 6: Xem đoạn băng, chú ý ngôn ngữ nhân vật và chỉ ra tính chất gây cười.
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tối thứ bảy tuần này đi xem ca nhạc với tớ đi!
Đành vậy
Bài tập 7: Thay Tom trả lời Jery bằng một câu có hàm ý.
Tớ rất thích chương trình "Chúng tôi là chiến sĩ" trên VTV3
Tớ mà có thời gian đi chơi với cậu à?
Tối thứ bảy tuần này đi xem ca nhạc với tớ đi!
Đành vậy
Bài tập 7: Thay Tom trả lời Jery bằng một câu có hàm ý.
I/ Phân tích ví dụ:
Câu: "Trời ơi, chỉ còn có 5 phút"
có những cách hiểu sau:
Cách hiểu mang tính phổ biến:
Chỉ còn có 5 phút là phải chia tay.
2. Cách hiểu không mang tính phổ biến:
Tiếc quá, không đủ thời gian để mà trò chuyện, tâm tình.
Thế là, tôi lại thui thủi một mình.
Giá mà nhà hoạ sĩ và cô ở lại thêm một chút nữa thì hay biết bao.
Tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ?
II/ Nội dung bài học
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Câu "Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này" có hàm ý không? Vì sao?
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Tiết 123 Tiếng Việt
NghÜa t­êng minh và hàm ý
Hướng dẫn về nhà
Con không được ở nhà với thầy u. U phải bán con.
U đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Hoạt cảnh chị Dậu
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
Thôi u không ăn, để phần cho con.
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một giây "nức nở", chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em con.
(Ngô Tất Tố, Tắt Đèn)
Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Làm lại những bài tập trong SGK
Ôn tập những kiến thức đã học
Chuẩn bị bài Nghĩa tường minh và hàm ý tiết 2 theo hướng dẫn trong SGK