Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TIẾNG VIỆT







GIÁO VIÊN THỰC HIỆN:
NguyƠn Th� Nam
TRƯỜNG THCS phĩ y�n
Kiểm tra bài cũ
Hình thức: Học sinh tự vấn đáp để kiểm tra sự chuẩn bị bài của nhau.
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
TIẾT 123
11.03
2010
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
1.Ví dụ: Đoạn văn (SGK/T74-75)
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Nghĩa tường minh và hàm ý
1.Ví dụ: (SGK/74-75)

TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Trong hai cách hiểu sau đây cách hiểu nào đúng nhất với ý anh thanh niên muốn nói ở câu trên?
- ý anh muốn nói rằng: Chỉ còn năm phút nữa là phải chia tay (cách hiểu mang tính phổ biến, ai cũng hiểu)
Anh thanh niên muốn nói:
+ Tiếc quá, không còn đủ thời gian để trò chuyện tâm tình.
+ Thế là tôi lại thui thủi một mình.
+ Giá mọi người ở lại thêm một thời gian nữa thì hay biết mấy.
(cách hiểu không mang tính phổ biến, không phải ai cũng hiểu)
Những ý anh thanh niên muốn nói có được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ ở trong câu không?
Những ý anh thanh niên muốn nói không được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ nêu ở trong câu.
- Anh thanh niên muốn nói:
+ Tiếc quá, không còn đủ thời gian để trò
chuyện tâm tình.
Cách nói hàm ý
1.Ví dụ: (SGK/74-75)
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Câu nói trên của anh thanh niên có ẩn ý gì? Vì sao?
Là câu nói không có ẩn ý gì vì anh chỉ thông báo trực tiếp đúng những gì anh đã nói bằng các từ ngữ đã được diễn đạt ở trong câu.
Cách nói tường minh
Nghĩa tường minh và hàm ý
1.Ví dụ: (SGK/74-75)
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Phân biệt nghĩa từng minh và hàm ý
Tường minh
- Là phần thông báo diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý
- Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
* Ghi nhớ:(SGK-T75)
Nghĩa tường minh và hàm ý
Bài tập áp dụng:
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
VD1: Lớp trưởng thông báo cho một bạn học sinh biết:
- Lan ơi! Chiều nay lớp mình đi lao động nhé.
VD2: Trống vào lớp đã 10 ph�t Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:
- B�y gi� l� m�y gi� r�i?
Tường Minh
Hàm ý
Nghĩa tường minh và hàm ý
Th?o lu?n nh�m
Mỗi nhóm đặt một tình huống trong đó có sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý?
(3 phút)
VD1: "Thuyền về có nhớ bến chăng,
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền".
(Ca Dao)
VD2: Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
(Tục ngữ)
VD3: "Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son".
(Hồ Xuân Hương)
VD4: "Cậu cai nón dấu lông gà,
Ngón tay đeo nhẫn gọi là cậu cai.
Ba năm được một chuyến sai,
áo ngắn đi mượn quần dài đi thuê".
(Ca Dao)
2. Chú ý:
? Khi tìm hàm ý của một câu nói ta cần dựa vào những từ ngữ của câu nói ấy, ngoài ra còn dựa vào những câu đứng xung quanh nó hoặc văn cảnh lúc đó, khi giao tiếp thì phải nhìn nét mặt.
1.Ví dụ: (SGK/74-75)
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
- Khi thông báo thì dùng câu tường minh.
- Khi cần nói tế nhị hoặc mỉa mai thì dùng hàm ý.
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý:
II. LUYỆN TẬP:


TIẾT 123
Bài 1: Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục I và trả lời câu hỏi.
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Nghĩa tường minh và hàm ý
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: --> Chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:.mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
II. LUYỆN TẬP:
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
Bài 1:
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý:
Nghĩa tường minh và hàm ý
II. LUYỆN TẬP:
TIẾT 123
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý:
Bài 2:
Hãy chọn phương án đúng nhất trong các phương án sau để trả lời cho câu nói in đậm trong bài tập?
(chú ý các từ: nước chè, tuổi già và thời điểm rời Lào Cai đi sớm)
Ông đang quá khát nước.
Ông chưa kịp uống nước chè đấy.
Hãy mời khách lên nhà chơi.
Ông đang lạnh nên cần nước nóng để uống.
Nghĩa tường minh và hàm ý
II. LUYỆN TẬP:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu: "Cơm chín rồi!" có chứa hàm ý, đó là "Ông vô ăn cơm đi!"
TIẾT 123
Bài 3:
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý:
(Nguyễn Quang Sáng - Chiếc lược ngà)
Nghĩa tường minh và hàm ý
II. LUYỆN TẬP:
TIẾT 123
Bài 4: Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý:
Hoạt Động Nhóm
(3 phút)
N1: - H�, nắng gớm, về nào.
N2: - Tôi thấy người ta đồn.
Là câu không chứa hàm ý, mà là câu nói lảng (nói sang chuyện khác) để tránh đề tài đang bàn.
Là câu không chứa hàm ý, mà là câu nói dở dang.
Nghĩa tường minh và hàm ý
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
Học bài:
- Đọc kĩ bài trong SGK - Thuộc ghi nhớ.
- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh & hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý & hiểu hàm ý.

2. Chuẩn bị:
- NGHỊ LUẬN VỀ m�t ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ
- Đọc kĩ bài: KHÁT VỌNG HOÀ NHẬP, DÂNG HIẾN CHO ĐỜI.
- Trả lời các câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK-78.
Hướng dẫn về nhà
11.03
2010
Bài học kết thúc