Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

a
a
Chúc mừng quý thầy, cô và học sinh đến dự !
NGUYEN NGOC TUAN
Tháng 02/2011
Kỳ niệm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 03/02/2011
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
Thànhphần
tình thái
Thành phần cảm thán
1. Trong câu văn : “Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy
làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỷ mới- nhận
ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay những việc nhỏ nhất” bộ
phận nào là thành phần phụ chú ?
Muốn vậy thì khâu đầu tiên b. Có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ
Những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỷ mới
d . Nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay những việc nhỏ nhất
2. Hãy điền hoàn thành hệ thống sơ đồ sau :
Thành phần
gọi-đáp
Thành phần phụ chú
Kiểm tra bài cũ
? Thế nào là thành phần gọi- đáp và thành phần phụ chú ?
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
Tiết 125
NGUYEN NGOC TUAN
Tháng 02/2011
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý.
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng
cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau,
rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thảđi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quênchiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa)
Hãy đọc đoạn trích sau
?THẢO LUẬN
Qua câu: “ Trời ơi, chỉ còn có năm phút !” Em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Tại sao ?
Câu : “ Trời ơi, chỉ còn có năm phút !”
* Những cách hiểu :
(a)Chỉ còn năm phút là chia tay. ( mang tính phổ biến)
(b)Tiếc quá, không còn đủ thời gian để trò chuyện tâm tình.
(c) Thế là tôi lại thui thủi một mình.
(d) Giá họa sĩ và cô gái còn ở lại thêm một thời gian nữa thì hay biết bao.
(e) Tại sao người ta phải chia tay nhỉ ?
Vì ngại ngùng, muốn che giấu tình cảm
của mình (b, c, d, e).
? Câu “ Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !” có ẩn ý gì lhông ?
Câu : “ Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây
này !”
Không chứa ẩn ý.
? Nêu nhận xét nội dung diễn đạt của hai câu trên ?
Nội dung câu 1 có chứa hàm ý. Nội dung
câu 2 là nghiã tường minh.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
Nghĩa tường minh là phần thông báo được
diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Một hoc simh đến lớp, cô giáo có thể nói :
Em đến muộn 10 phút.(a)
Hoặc : - Em cho biết bây giờ là mấy giờ rồi ?
(b)
? Hai cách nói ấy có cùng một nội dung, thông tin không? Mỗi cách nói đó thể hiện ý nghĩa của mỗi câu như thế nào ?
Cách (a) : nội dung câu nói là nghĩa tường minh.
Cách (b) : nội dung câu nói có chứa hàm ý.
? Vậy em hiểu thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ?
Hàm ý có thể giải đoán được.
Người nghe có năng lực thì có thểđoán ra hàm ý trong lời nói.
Hàm ý có thể chối bỏ được. Người nói luôn có thể rằng họ
“ không có hàm ý” ( chối bỏ trách nhiệm). Cho nên, khi giao tiếp phải chú ý tới tình huống giao tiếp.
II. LUYỆN TẬP .
1.
? THẢO LUẬN NHÓM (học sinh trong bàn)
a.Trong đoạn văn trích ở mục I,
câu nào cho thấy cũng chưa
muốn chia tay anh thanh niên
?Từ ngữ nào giúp em nhận ra
điều ấy ?
b.Tìm những từ ngữ miêu tả thái
độ của cô gái trong cuối đoạn
văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra
điều gì liên quan tới chiếc mùi
soa ?
Câu : “ Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy”.
“Tặc lưỡi” -> cử chỉ để diễn đạt ý của ngôn
ngữ nghệ thuật.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái :
- “Mặt đỏ ửng” -> ngượng.
- “ Nhận lại chiếc khăn” -> không tránh được.
- “ Quay vội đi” -> quá ngượng.
Cô gái đang bối rối ( cô ngượng vì định kín
đáo để lại chiếc khăn làm kỷ vật cho anh thanh
niên. Thế mà anh lại quá thật thà, tưởng cô
quên nân trả lại).
Cô gái ngượng với anh thanh niên thì ít. Vì anh thanh niên thật thà đến mức vụng về mà cô gái rất ngượng với ông họa sỹ trải nghiệm đời. Đó là đặc trưng của ngôn ngữ hình tượng.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
2.
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội
họa và cô gái :
Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ
lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông
nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi
già Cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm
quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha
nước mưa thơm như nước hoa của Yên
Sơn nhà anh. (Nguyễn Thành Long-
Lặng Lẽ Sa Pa)
? Hàm ý của câu : “ Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá”trong đoạn văn là:
a. Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
b. Chè ở đây ( Yên Sơn- Sa Pa) ngon hơn ở Lào Cai.
c. Đi đường xa nên hạn chế uống nước, đến đây được uống thỏa thích.
d. Không chỉ tuổi già cần nước chè mà tất cả chúng ta đều cần uống nước chè.


Hàm ý : ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè.
3.
a
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa
đánh nó, nó phải gọi nhưng lại nói
trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không
nghe, chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm”. Con
bé đứng trong bếp nói vọng ra :
Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
( Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)
? THẢO LUẬN NHÓM ( học sinh trong bàn)
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích trên và cho biết nội dung của hàm ý ?
Câu có chứa hàm ý: “Cơm chín rồi !” -> bé Thu muốn bảo ông Sáu vào ăn cơm.
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
4. a. Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chép miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to :
- Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên :
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
? Đọc các đoạn trích sau ( trích từ truyện ngắn “Làng- Kim Lân”), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không ? Vì sao ?
a. Hà, nắng gớm, về nào…-> không chứa hàm ý ( là câu đánh trống lảng).
bTôi thấy người ta đồn…-> không chứa hàm
ý ( là câu nói bỏ lửng).
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
1/Viết đoạn văn có sử dụng thành phần phụ chú.
2/Chuẩn bị bài “ Nghĩa tường minh và hàm ý”
( tiếp theo). Trước hết phải đọc kỹ, tìm hiểu,
trả lời những câu hỏi ở các mục trong bài.

Hướng dẫn tự học
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011
a
a
NGUYEN NGOC TUAN
Tháng 02/2011
Nguyễn Ngọc Tuấn- 02/2011