Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TiÕt 123 - NghÜa t­êng minh vµ hµm ý
*VÝ dô: ®o¹n trÝch (SGK – 74,75)
- Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót!
ChÝnh lµ anh thanh nªn giËt m×nh nãi to, giäng c­êi nh­ng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sÜ tÆc l­ìi ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt laÞ chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ.
- ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy!
Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ng­êi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s­ mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i.
( Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa)


-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
? Anh thanh niên thông báo: anh rất tiếc, vì thời gian còn lại quá ít.
? ý cần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
? Điều anh muốn nói ấy được suy ra nhờ vào văn cảnh - vào những từ ngữ trong câu.
? Anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái vì ngại ngùng, vì muốn che dấu tình cảm của mình.
-

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
? Câu nói này không chứa ẩn ý gì.
? Vì từ ngữ trong câu diễn đặt trực tiếp điều anh thanh niên muốn nói.

- Nội dung truyền đạt ở câu 1 gọi là hàm ý.
- Nội dung truyền đạt ở câu 2 gọi là nghĩa tường minh.
Thảo luận
Em hiểu thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ?
* Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
* Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

Em đặt câu


- Tường: tường tận, rõ ràng, cụ thể.
- Minh: sáng, rõ.
- Hàm: ẩn, chứa.
- ý: ở bên trong
? Rõ ràng, tường tận.
? ý được chứa đựng bên trong, không nói ra trực tiếp.

Luyện tập
Bài 1. Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở muc I :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và qauy vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
a. Câu nào cho thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay với anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều đó ?
- Câu " Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy."
? Từ " tặc lưỡi" cho thấy nhà hoạ sĩ chưa muốn chia tay với anh thanh niên.
b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
- Mặt đỏ ửng ( ngượng ngùng).
- Nhận lại chiếc khăn ( Không tránh được)
- Quay vội đi ( quá ngượng không muốn người khác biết tâm trạng thật của mình).
? Qua những hình ảnh trên, ta đoán ra: cô gái cố tình " bỏ quên" chiếc khăn mùi soa làm kỉ niệm, nhưng anh thanh niên vì quá thật thà tưởng cô gái bỏ quên nên trả lại.
Bài 2. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một nhà hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như hoa của Yên Sơn nhà anh.
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Hàm ý của câu in đậm:
- "Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá."
? Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Bài 3. Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )
Câu " Cơm chín rồi !"
? Hàm ý: vô ăn cơm đi
? Bé Thu muốn mời ông Sáu vào ăn cơm, vì nó cố tránh gọi tiếng "ba".
Bài 4. Đọc đoạn trích sau đây ( trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
a. Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- ấy thế mà bây gìơ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. - Này,thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi nghe người ta đồn...
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.


Những câu in đậm trong đoạn trích :
- Hà, nắng gớm, về nào...
? câu nói lảng ( nói sang đề tài khác để tránh đề tài bàn tán ).
- Tôi thấy người ta đồn...
? Câu nói dở dang.
? Những câu trên không chứa hàm ý.


Bài tập thêm :
Viết đoạn văn đối thoại có sử dụng hàm ý.