Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

về dự giờ thĂm lớp 9B
Nhiệt liệt chào mừng các thầy giáo, cô giáo
Giáo viên: Chu thị thu
KIỂM TRA BÀI CŨ
Hãy cho biết các đoạn văn trong văn bản cũng như các câu trong đoạn văn phải liên kết chặt chẽ với nhau trên những phương diện nào?
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Chỉ ra sự liên kết về nội dung và hình thức giữa các câu trong đoạn văn sau:
“Hải Âu là bè bạn của người đi biển. Chúng báo trước cho họ những cơn bão. Lúc trời sắp nổi bão, chúng càng bay nhiều vờn sát ngọn sóng hơn và về tổ muộn hơn, chúng cần kiếm mồi sẵn cho lũ con ăn nhiều ngày, chờ khi biển lặng.”
Liên kết về nội dung: Đoạn văn trên gồm có ba câu, cả ba câu đều nói về một đề tài: Chim Hải Âu.
Liên kết về hình thức: Đoạn văn sử dụng các phép liên kết:
- Phép thế: Từ “chúng” thế cho từ “Hải Âu”; “họ” thế cho “người đi biển”
- Phép lặp: Từ “chúng”
Tiết 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
* Ví dụ: đoạn trích (SGK – 74,75)

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


Tường:
tường tận, rõ ràng, cụ thể
Minh:
sáng, rõ
Sáng rõ, tường tận, cụ thể
Hàm:
ẩn, chứa
Ý:
ở bên trong
Ý được chứa đựng bên trong
* Nghia tu?ng minh l� ph?n thụng bỏo du?c di?n d?t tr?c ti?p b?ng t? ng? trong cõu.

* H�m ý l� ph?n thụng bỏo tuy khụng du?c di?n d?t tr?c ti?p b?ng t? ng? trong cõu nhung cú th? suy ra t? nh?ng t? ng? ?y.
Câu nói thứ hai của anh thanh niên “Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!” có ẩn ý gì không?
- Không có hàm ý bởi nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu
THẢO LUẬN NHÓM: (2 phút)
So sánh chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa nghĩa tường minh và hàm ý?
2:00
1:59
1:58
1:57
1:56
1:55
1:54
1:53
1:52
1:51
1:50
1:49
1:48
1:47
1:46
1:45
1:44
1:43
1:42
1:41
1:40
1:39
1:38
1:37
1:36
1:35
1:34
1:33
1:32
1:31
1:30
1:29
1:28
1:27
1:26
1:25
1:24
1:23
1:22
1:21
1:20
1:19
1:18
1:17
1:16
1:15
1:14
1:13
1:12
1:11
1:10
1:09
1:08
1:07
1:06
1:05
1:04
1:03
1:02
1:01
1:00
0:59
0:58
0:57
0:56
0:55
0:54
0:53
0:52
0:51
0:50
0:49
0:48
0:47
0:46
0:45
0:44
0:43
0:42
0:41
0:40
0:39
0:38
0:37
0:36
0:35
0:34
0:33
0:32
0:31
0:30
0:29
0:28
0:27
0:26
0:25
0:24
0:23
0:22
0:21
0:20
0:19
0:18
0:17
0:16
0:15
0:14
0:13
0:12
0:11
0:10
0:09
0:08
0:07
0:06
0:05
0:04
0:03
0:02
0:01
0:00
Hết giờ
TRẢ LỜI:
Giống: Đều là phần thông báo của câu

Khác: - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
BÀI TẬP ỨNG DỤNG
Một người bạn có nhã ý mời em đến dự sinh nhật nhưng em lại không thể đến hoặc không muốn đến. Trong trường hợp trên theo em nên dùng hàm ý hay câu có nghĩa tường minh? Em sẽ nói như thế nào?
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Thảo luận nhóm: (2 phút)
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói: ...
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng hai câu văn: Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
2:00
1:59
1:58
1:57
1:56
1:55
1:54
1:53
1:52
1:51
1:50
1:49
1:48
1:47
1:46
1:45
1:44
1:43
1:42
1:41
1:40
1:39
1:38
1:37
1:36
1:35
1:34
1:33
1:32
1:31
1:30
1:29
1:28
1:27
1:26
1:25
1:24
1:23
1:22
1:21
1:20
1:19
1:18
1:17
1:16
1:15
1:14
1:13
1:12
1:11
1:10
1:09
1:08
1:07
1:06
1:05
1:04
1:03
1:02
1:01
1:00
0:59
0:58
0:57
0:56
0:55
0:54
0:53
0:52
0:51
0:50
0:49
0:48
0:47
0:46
0:45
0:44
0:43
0:42
0:41
0:40
0:39
0:38
0:37
0:36
0:35
0:34
0:33
0:32
0:31
0:30
0:29
0:28
0:27
0:26
0:25
0:24
0:23
0:22
0:21
0:20
0:19
0:18
0:17
0:16
0:15
0:14
0:13
0:12
0:11
0:10
0:09
0:08
0:07
0:06
0:05
0:04
0:03
0:02
0:01
0:00
Hết giờ
Câu có nghĩa tường minh: Em đến muộn 10 phút rồi đấy.
Câu dùng hàm ý: + Em có đồng hồ không?
+ Em biết bây giờ là mấy giờ rồi không?

- Tr?i oi, ch? cịn cĩ nam ph�t!
Chính l� anh thanh ni�n gi?t mình nĩi to, gi?ng cu?i nhung d?y ti?c r?. Anh ch?y ra nh� sau, r?i tr? v�o li?n, tay c?m m?t c�i l�n. Nh� ho? si t?c lu?i d?ng d?y. Cơ g�i cung d?ng l�n, d?t l?i chi?c gh?, thong th? di d?n ch? b�c gi�.
- Ơ! Cơ cịn qu�n chi?c m�i soa d�y n�y!
Anh thanh ni�n v?a v�o, k�u l�n. D? ngu?i con g�i kh?i tr? l?i b�n, anh l?y chi?c khan tay cịn vo trịn c?p gi?a cu?n s�ch t?i tr? cho cơ g�i. Cơ ki su m?t d? ?ng, nh?n l?i chi?c khan v� quay v?i di.
(Theo Nguy?n Th�nh Long, L?ng l? Sa Pa)
LUYỆN TẬP
Bài tập 1/sgk.75:
Đọc lại đoạn trích sau:
Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay với anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều đó?
Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
a. - Câu văn cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên: Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy
- Từ ngữ thể hiện điều đó: Tặc lưỡi
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:… mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi  Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để chiếc khăn lại làm kỉ vật cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
LUYỆN TẬP
Bài tập 1/sgk.75:
 Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè đấy.
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:

Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
LUYỆN TẬP
Bài tập 2/sgk.75:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý:

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu: “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý  ông vô ăn cơm đi!
LUYỆN TẬP
Bài tập 3/sgk.75-76:
Đọc các đoạn trích sau đây ( Bài tập 4 SGK/76 ), cho biết
những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
LUYỆN TẬP
Bài tập 4/sgk.76:
a. Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- ấy thế mà bây gìơ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi nghe người ta đồn...
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
 Cả hai câu trên đều không chứa hàm ý. Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng. Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang.
BÀI TẬP BỔ SUNG
1. Chỉ ra hàm ý trong những trường hợp sau:
a. Em ngỡ giếng sâu
Em nối sợi dây dài
Ai ngờ giếng cạn
Em tiếc hoài sợi dây
(Ca dao)
b. Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh không hỏi những ngày còn không
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng như cá cắn câu
Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thuở nào ra
(Ca dao)
Hàm ý: em tưởng anh tốt đẹp, tử tế em yêu (em lấy) ai ngờ anh không phải như thế nên em tiếc cái tình cảm đã dành cho anh
Hàm ý: là lời oán trách kín đáo, tế nhị của cô gái với chàng trai
BÀI TẬP BỔ SUNG
2. Đọc đoạn lời ca dao sau và cho biết lời nào có nghĩa tường minh, lời nào có hàm ý? Chỉ ra hàm ý?

A. (Chàng trai) - Gặp đây anh nắm cổ tay
Anh hỏi câu này có lấy anh không?

B. (Cô gái) - Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo kia bơi nước thì ta lấy chàng

Hàm ý: Em sẽ chẳng bao giờ lấy anh  Đó là lời từ chối rất khéo léo, tế nhị của cô gái
Tường minh
Hàm ý

? Theo em, trong cuộc sống giao tiếp hàng ngày, khi nào thì sử dụng nghĩa tường minh, còn khi nào nên sử dụng hàm ý.

Người nói sử dụng nghĩa tường minh khi:
- Muốn nói thẳng một điều gì đó
- Muốn người nghe tiếp nhận một cách đầy đủ, chính xác, rõ ràng nội dung mà người nói muốn thông báo

Người nói sử dụng hàm ý khi:
- Muốn thể hiện tình cảm một cách kín đáo, tế nhị
- Không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong câu nói của mình
Chọn đáp án đúng nhất trong các câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học bài
- Làm bài vào vở bài tập
- Chuẩn bị bài: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
- HSG: Viết một đoạn văn ngắn theo chủ đề tự chọn. Trong đó có ít nhất một câu văn sử dụng hàm ý
- HSY: Phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý.
Kính chúc sức khỏe các thầy cô!
Chúc các em chăm ngoan học giỏi!