Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Chúc các em có một giờ học hiệu quả!
Kiểm tra:
Đọc thuộc khổ thơ cuối trong bài "Sang thu" của Hữu Thỉnh.
Theo em, hình ảnh :
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
có mấy cách hiểu?
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
* Ví dụ:
.. "-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Thông báo về thời gian cuộc gặp gỡ "chỉ còn năm phút".
Bộc lộ sự nuối tiếc vì thời gian gặp gỡ còn quá ít.
Nội dung này đựơc diễn đạt trực tiếp qua những từ ngữ trong câu.
Nội dung này không được diễn đạt trực tiếp qua từ ngữ mà phải suy ra từ những từ ngữ ấy.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
Thông báo về thời gian cuộc gặp gỡ "chỉ còn năm phút".
Bộc lộ sự nuối tiếc vì thời gian gặp gỡ còn quá ít.
Nội dung này đựơc diễn đạt trực tiếp qua những từ ngữ trong câu.
Nội dung này không được diễn đạt trực tiếp qua từ ngữ mà phải suy ra từ những từ ngữ ấy.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
* Ví dụ:
.. "-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Nghĩa tường minh
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Đặc tính của hàm ý:

1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
*Đặc tính của hàm ý:

Chi tiết nào trong đoạn trích
chứng tỏ ông họa sĩ hiểu hàm ý
trong câu nói của anh thanh niên?
.. "-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
Nhà hoạ sĩ hiểu điều mà anh thanh niên nói nên cũng bộc lộ sự tiếc nuối (dùng hình ảnh để diễn đạt)
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
*Đặc tính của hàm ý:

Có thể giải đoán được: người nghe có năng lực có thể giải đoán được hàm ý.
An thông báo với mẹ của Bình:
- Bác ơi, hôm nay Bình không chơi điện tử đâu ạ.
Mẹ Bình sốt sắng hỏi:
- Vậy là hôm nào Bình cũng chơi điện tử hả cháu?
An vội trả lời:
- Cháu không biết, hôm nay cháu thấy Bình học ở trên lớp.
An muốn nói điều gì với mẹ của Bình?
Em hiểu điều gì về đặc tính của hàm ý trong câu trả lời của An với mẹ Bình?
An thông báo với mẹ của Bình:
- Bác ơi, hôm nay Bình không chơi điện tử đâu ạ.
Mẹ Bình sốt sắng hỏi:
- Vậy là hôm nào Bình cũng chơi điện tử hả cháu?
An vội trả lời:
- Cháu không biết, hôm nay cháu thấy Bình học ở trên lớp.
An thông báo với mẹ của Bình:
- Bác ơi, hôm nay Bình không chơi điện tử đâu ạ.
Mẹ Bình sốt sắng hỏi:
- Vậy là hôm nào Bình cũng chơi điện tử hả cháu?
An vội trả lời:
- Cháu không biết, hôm nay cháu thấy Bình học ở trên lớp.
1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những ngữ ấy.
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
*Đặc tính của hàm ý:

Có thể giải đoán được: người nghe có năng lực có thể giải đoán được hàm ý.
Có thể chối bỏ được: người nói có thể chối bỏ không chịu trách nhiệm về hàm ý.
Tình huống 1:
A nói với B:
Tối mai đi chơi với mình nhé.
B trả lời:
Tối mai mẹ mình về quê.
A nói:
- Đành vậy.
Tình huống 2: Một nhóm bạn gồm có 5 người cùng nhau đi xem kịch. B được giao nhiệm vụ mua vé cho cả nhóm.
A hỏi B:
Mua được vé chưa?
B trả lời:
Mua được ba vé rồi.

Câu trả lời của B nếu tách ra khỏi ngữ cảnh thì không có quan hệ với câu hỏi của B.
Câu trả lời của B nếu tách ra khỏi ngữ cảnh thì không có quan hệ với câu hỏi của B. ? Hàm ý dùng riêng.
A và bất cứ ai nghe cũng đoán ra được là còn hai vé chưa mua được trong câu trả lời của B.
A và bất cứ ai nghe cũng đoán ra được là còn hai vé chưa mua được trong câu trả lời của B. ? Hàm ý dùng chung.
* Hàm ý dùng chung và hàm ý dùng riêng
Hàm ý dùng chung: được nhiều người dùng, dùng một cách phổ biến.
Hàm ý dùng riêng: gắn với ngữ cảnh, tách ra khỏi ngữ cảnh thì không thể xác định được hàm ý hoặc là hiểu khác đi.

Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Luyện tập
.. "-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sapa)
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Luyện tập
.. "-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sapa)
Cô gái bối rối ngượng ngùng vì định kín đáo để khăn lại làm kỷ vật cho anh thanh niên thế mà anh thật thà tưởng cô bỏ quên nên trả lại.
.. " Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
Việc cô gái cố tình để lại chiếc khăn không phải là hàm ý, vì muốn có hàm ý phải có lời nói, phải có phần thông báo.
Việc cô gái cố tình để lại chiếc khăn
có phải là hàm ý hay không? Vì sao?
Bài tập 2:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sỹ lão thành nhé. Và đây là cô kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra một món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Xác định hàm ý của câu in đậm:
Câu: Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Có chứa hàm ý: Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Bài 3:
Tìm câu chứa hàm và cho biết nội dung của hàm ý?
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Câu: Cơm chín rồi
Hàm ý là: "Ông vô ăn cơm đi! "
Có người hỏi : - Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?. - ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy ! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào. Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn sao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không, vì sao?
a/
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Bài 4:
Câu in đậm không chứa hàm ý. Đây là câu nói lảng.
Câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không, vì sao?
Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. - Thấy nó ngủ rồi à? - Gì ? Ông lão khẽ nhúc nhích. - Tôi thấy người ta đồn. Ông lão gắt lên: - Biết rồi ! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
b/
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Bài 4:
Câu in đậm không chứa hàm ý. Đây là câu nói dở dang.
1. Nghĩa tường minh:
2. Hàm ý:
Tiết 128: nghĩa tường minh và hàm ý
I. PHân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
* Đặc tính của hàm ý:

* Hàm ý dùng chung và hàm ý dùng riêng

II. Luyện tập
Viết một đoạn văn ngắn từ 3 đến 5 câu nói về học tập. Trong đoạn văn đó có câu chứa hàm ý.
Giờ học kết thúc! Hẹn gặp lại!