Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Người thực hiện : Trần Văn Hà
Trường THCS Nhật tân
Nhiệt liệt chào mừng
Trân trọng chào đón quý thầy cô về dự giờ !
Môn: Ngữ văn 9- Năm học 2010-2011
Kiểm tra bài cũ
? Đọc thuộc khổ thơ cuối của bài thơ "Sang thu" của Hữu Thỉnh? Nêu cảm nhận của em về khổ thơ này?
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
1. Ví dụ
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn đến trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Theo Nguyễn thành Long Lặng lẽ Sa Pa
? Qua câu "Trời ơi , chỉ còn có năm phút !" , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ?
Thời gian còn lại của cuộc gặp gỡ là rất ngắn
? Căn cứ vào đâu mà em biết được điều đó?
Chỉ còn có 5 phút
? Ngoài thông báo thời gian anh còn muốn nói điều gì?
Bộc lộ cảm xúc tiếc nuối vì thời gian của cuộc gặp gỡ là rất ít
? Dựa vào đâu mà em biết được điều đó?
Trời ơi
? Vậy có mấy cách hiểu nghĩa câu trên?
2 cách
?Với cách hiểu thứ nhất ( thông báo thời gian) thì khi nói ra tất cả mọi người đều hiểu hay chỉ 1 người hiểu?
Tất cả mọi người đều hiểu
? Tại sao tất cả mọi người đều hiểu?
Vì nghĩa được thể hiện rõ ràng qua từng câu chữ
=> Tường minh.
? Với cách hiểu thứ 2 ( kín đáo bộc lộ cảm xúc thể hiện sự tiếc nuối thời gian còn lại rất ít) thì có phải mọi người đều hiểu hay chỉ 1 vài người hiểu?
Một vài người hiểu
? Vì sao lại chỉ có một vài người hiểu ?
Vì nghĩa được thể hiện một cách kín đáo
=> Hàm ý
? Vì sao anh thanh niên không nói thẳng điều đó với ông hoạ sĩ và cô gái?
Vì ngại ngùng vì muốn che giấu tình cảm của mình
? Vậy theo em khi nào người ta sử dụng hàm ý?
Khi người nói không thể hoặc không muốn nói trực tiếp.
+ Không muốn bộc lộ cảm xúc hoặc tế nhị kín đáo bộc lộ cảm xúc của mình.
+ Không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong câu nói của mình.
? Câu nói thứ hai của anh thanh niên . Oâ! Coâ coøn queân chieác muøi soa ñaây naøy? Có ẩn ý gì không?
Không chứa ẩn ý gì, câu này mang nghĩa tường minh
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Tường:
tường tận, rõ ràng, cụ thể
Minh:
sáng, rõ
Sáng rõ, tường tận, cụ thể
Hàm:
ẩn, chứa
Ý:
ở bên trong
Ý được chứa đựng bên trong
* Lưu ý: Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tức cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau.
Ví dụ: Trời sắp mưa rồi đấy!
Hàm ý: - Lấy quần áo vào.
- Nhớ mang áo mưa theo.
- Đừng đi, kẻo ướt.
- ...

Theo em trong giao tiếp hàng ngày ngoài sử dụng nghĩa tường minh thì người ta có sử dụng hàm ý không? Lấy ví dụ?
Ví dụ . Người có Quốc tịch Việt Nam là công dân nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (điều 4 luật Quốc tịch 1998)
? Câu trên có sử dụng hàm ý không?
Không sử dụng hàm ý.
Hoàn cảnh sử dụng tường minh và hàm ý:
+ trong văn bản nghệ thuật và giao tiếp hàng ngày thì có thể sử dụng cả nghĩa tường minh và hàm ý.
+ Trong văn bản hành chính công vụ và văn bản khoa học chỉ sử dụng nghĩa tường minh.
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
3. Ghi nhớ
9
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
A: Tèi nay cËu ®i xem xiÕc kh«ng?
B: M×nh ch­a lµm xong bµi tËp.
B không đi được vì chưa làm xong bài tập
10
Ngữ văn: Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Ph©n biÖt nghÜa t­êng minh vµ hµm ý
Tình huống:
Hai chị em đang chơi đùa thì bố bảo:
- Đã 11 giờ đêm rồi đấy!
-> Câu nói có chứa hàm ý, nội dung của câu nói: Khuya rồi,
hai chị em hãy đi ngủ đi.
Lưu ý!
- Trong giao tiếp:
+ Nói: Thận trọng, rành mạch.
+ Nghe: Tinh tường.
- Trong đọc- hiểu tác phẩm nghệ thuật:
Suy ngẫm để tìm ra được hàm ý
trong đó.
- Phát hiện, suy diễn hàm ý cần hợp lí dựa trên nghĩa tường minh, trên tình huống giao tiếp.
II/ Luyện tập
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn đến trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
a. Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Cô gái ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm vật kỉ niệm cho anh thanh niên nhưng anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại
2/ Đọc đoạn trích sau và cho biết hàm ý các câu in đậm:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họavà cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Trả lời: Ông hoạ sĩ già cần nước chè, ở Lào Cai đi sớm quá nên chưa kịp uống.
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II/ Luyện tập
Tiết 123:
Nghĩa tường minh và hàm ý
3. Bài 3:
Chỉ ra hàm ý trong khổ thơ cuối bài thơ "Sang thu" của Hữu Thỉnh"
".Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi."
§¸p ¸n:
Khi con người ta đã đứng tuổi, đã trải nghiệm và từng trải nhiều thì càng vững vàng, càng bình tĩnh,bản lĩnh hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh cuộc đời.
4. Bài 4: Bài tập tình huống
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
Tiết 123. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II/ Luyện tập
3/ Đọc đoạn trích sau và tìm hàm ý trong câu in đậm v� cho bi?t n?i dung c?a h�m � dĩ ?

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh. Nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu " Cơm chín rồi !" có chứa hàm ý , đó là "Ông vô ăn cơm đi!"




Kính chúc quý thầy cô và các em học sinh mạnh khoẻ