Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

chào mừng các thầy cô đến dự giờ ngữ văn lớp 9A
Giáo viên : N«ng ThÞ Minh
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Bài học: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.

Nghĩa tường minh và hàm ý

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
1/ Ví dụ:
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

1/ Ví dụ:
Bài học: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:

2/ Nhận xét:


* Câu 1: Trời ơi, chỉ còn có 5 phút !
- Thông báo thời gian chỉ còn có 5 phút là chia tay.
- Anh thanh niên muốn nói rằng:
+ Thời gian chúng ta gặp nhau ít quá.
+ Tiếc quá không đủ thời gian để trò chuyện tâm tình.

+ Giá mà Bác họa sĩ và cô gái ở thêm một chút nữa....

- Vì anh ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm Của mình
=> Hàm ý
 :
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

- Ví dụ:
- Hàm ý:
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Trong một buổi tối trời se lạnh, hai người đang trò chuyện với nhau, bỗng một người nói:
Lạnh quá !
Người kia dậy đóng cửa sổ lại, rồi hai người nói chuyện tiếp.
- Hàm ý câu: Lạnh quá !
+ Muốn đóng cửu sổ lại cho đỡ lạnh
+ Ngồi lại gần đây cho ấm.
+ Lấy giúp mình cái áo để mặc.
+ Hàm: ẩn, chứa
+ ý: ở bên trong
-> Hàm ý: ý được chứa đựng ở bên trong, không nói trực tiếp ra

Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

Bài học: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
1/ Ví dụ:

2/ Nhận xét:


* Câu 2: Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
- Thông báo cô gái để quên chiếc khăn mùi soa.
- Không chứa ẩn ý mà thể hiện trực tiếp những điều muốn nói.
=> Tường minh.
 :
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

-Tường minh:

+Tường: Tường tận, rõ ràng, cụ thể

Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu
+ Mimh: sáng rõ

-> Tường minh: sáng rõ, tường tận cụ thể.

Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

+Tường minh:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu.
+ Hàm ý:
Là phần thông báo tuy không diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

3/ Ghi nhớ ( sgk - 75 )
- Giống: Đều là phần thông báo của câu.
- Khác:
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

*Ví dụ: Trời sắp mưa rồi đấy !
- Hàm ý:
+ Thu quần áo vào.
+ Nhớ mang áo mưa theo.
+ Đừng đi, kẻo ướt.
+ ...

*Lưu y:�
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp tức là cùng một câu nói trong những tình huống khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau.
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

B. Luyện tập:
*Bài tập 1:
Đọc đoạn trích sau:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc
rẻ.Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.
Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh
lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái.
Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

B. Luyện tập:
*Bài tập 1:
a) Câu cho thấy nhà họa sĩ chưa muốn chia tay với anh thanh niên:
- "Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy"
- Đặc biệt là cụm từ: "tặc lưỡi"
-> Đây là cách dùng "cử chỉ" để diễn đạt của ngôn ngữ nghệ thuật.
 :
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

B. Luyện tập:
*Bài tập 1:
Đoạn trích sau:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc
rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.
Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

B. Luyện tập:
*Bài tập 1:
b) Những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:
- Mặt đỏ ửng
- Nhận lại chiếc khăn
- Quay vội đi
-> Thái độ ấy thể hiện cô gái đang bối rối. Cô ngượng vì định kín đáo để lại chiếc khăn làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà anh quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô lại để trả lại.
( Ngượng )
( Không tránh được )
( quá ngượng )
 :
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 2:
Đọc đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họavà cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
B. Luyện tập:
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 2:
Xác định hàm ý của câu:
Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
A. Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
B. Chè ở đây ( Yêu sơn - Sa Pa) ngon hơn ở Lào Cai.
C. Đi đường xa nên hạn chế uống nước, đến đây được uống thỏa thích.
D. Không chỉ tuổi già cần nước chè mà tất cả chúng ta đều cần nước chè.
A
 :
=> Hàm ý: Ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè đấy.
B. Luyện tập:
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 4:
Đọc đoạn trích sau và chú ý từ in đậm
a) Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
B. Luyện tập:
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 4:
Đọc đoạn trích sau
b) - Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à ?
Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
B. Luyện tập:
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 4:
Xác định hàm ý những câu in đậm:
a) Hà, nắng gớm, về nào...
-> Không chứa hàm ý mà chỉ là câu đánh trống lảng ( nghĩa là nói sang chuyện khác đề tài đang bàn).
b) Câu: Tôi thấy người ta đang đồn....
->Không chứa hàm ý, chỉ là câu bỏ lửng...
B. Luyện tập:
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 5:
So sánh cách diễn đạt ở ý (1) với cách diễn đạt ở ý (2) trong hai đoạn đối thoại sau:

Lan: Cho tí m­în mét chiÕc bót.
Hoa: + Tí kh«ng cho ®©u. (1)
+ Bót tí hÕt mùc råi. (2)
Hoa: Ngµy mai ®i häc, qua ®Ìo tí cïng ®i nhÐ !
Lan: + Tí kh«ng ®Ìo cËu ®©u. (1)
+ D¹o nµy tí h¬i mÖt. (2)

Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

* Bài tập 6:
Đăt câu có hàm ý từ chối lời đề nghị sau:
c) Sách hộ tớ cái cặp ! ( nhóm 3 )
a) Chiều nay đi câu cá với tớ nhé ! ( nhóm 1)

b) Ngày mai đi học qua đèo tớ đi cùng với ! ( nhóm 2 )

* Bài tập 6:
Đăt câu có hàm ý đề nghị bạn ngồi cùng bàn cho mượn chiếc bút:
Củng cố bài
Thứ bảy ngày 26 tháng 2 năm 2011
H: Theo em, khi nào thì người ta sử dụng nghĩa tường minh, khi nào thì sử dụng nghĩa hàm ý ?
- Khi muốn nói thẳng một tông tin nào đó thì dùng tường minh.
- Khi người nói không thể hoặc không muốn nói trực tiếp, khống muốn bộc lộ cảm xúc của mình thì dùng hàm ý.
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Nghĩa tường minh và hàm ý

Hoàn cảnh sử dụng tường minh và hàm ý:
+ trong văn bản nghệ thuật và giao tiếp hàng ngày thì có thể sử dụng cả nghĩa tường minh và hàm ý.
+ Trong văn bản hành chính công vụ và văn bản khoa học chỉ sử dụng nghĩa tường minh.
Thứ bảy ngày 27 tháng 2 năm 2011
Tiết 123
Truyện vui: Thừa một con bò

Làng nọ có một anh chồng ngốc ơi là ngốc. Một hôm, Ngốc được vợ sai đi chăn bò gồm mười con. Chiều tối Ngốc cưỡi một con bò và lùa những con còn lại về nhà. Đến cổng, anh ta dừng lại để đếm xem có đủ mười con bò hay không. Vì không đếm con bò đang cưỡi nên Ngốc chỉ thấy có chín con. Hoảng quá, anh ta thất thanh gọi vợ, chị vộ lật đật chạy ra hỏi:
Ai chọc tiết mình mà kêu khiếp thế ?
Ngốc mếu máo:
Mình ơi ... chỉ có chín con ... Thiếu một con bò !
Chị vợ cười:
Tưởng gì ? Có mười một con đấy chứ. Thừa một con thì có!
( Theo: Truyên cười dân gian Việt Nam )
Hướng dẫn học bài ở nhà
1/ Học ghi nhớ SGK, làm bài tập 3 tr 75.
2/ Viết đoạn văn có sử dụng nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý.




trân TROẽng cảm ơn các thầy cô và các em