Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO VỀ THĂM LỚP DỰ GIỜ
LỚP 9A
NĂM HỌC 2010 - 2011
TIếT 123:
Nghĩa tường minh và hàm ý
1. Đoạn trích: SGK/ 74,75
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

-Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
? Anh thanh niên thông báo: anh rất tiếc, vì thời gian còn quá ít.
? Anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái vì ngại ngùng, vì muốn che dấu tình cảm của mình.


- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh nên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt laị chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
 Câu nói không chứa ẩn ý.
 Vì từ ngữ trong câu diễn đạt trực tiếp điều anh thanh niên muốn nói.

- Nội dung truyền đạt ở câu 1 gọi là hàm ý (nghia h�m ?n).
- Nội dung truyền đạt ở câu 2 gọi là nghĩa tường minh.
Thảo luận
Em hiểu thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ?
* Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

* Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Một nhóm bạn có 5 người rủ nhau đi xem phim, trong đó A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A hỏi: - Mua được vé chưa ?
B trả lời: - Mua được 3 vé rồi.
? Tìm hàm ý trong câu trên?
Câu trả lời của B: Mua được 3 vé rồi, có chứa hàm ý. (B nói còn 2 vé chưa mua được).
Hàm ý dùng chung.
B học trọ trên thành phố, có một người bạn thân là A. Một lần mẹ của B ở quê lên thăm. Tối hôm sau bà mẹ phải ra ga để về quê. A gặp B hai người nói chuyện với nhau.
A – Tối mai đi xem phim với tớ đi.
B – Tối mai mẹ mình về quê.
C – Đành vậy.
Lời của B là từ chối lời mời đi xem phim.
Hàm ý dùng riêng.

Bài 1. Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục I :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sa Pa)
Luyện tập
Bài 1 a. Câu văn cho thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay với anh thanh niên:
- Câu “ Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.”
 Cụm từ “ tặc lưỡi” cho thấy nhà hoạ sĩ chưa muốn chia tay với anh thanh niên. Dùng hình ảnh để diễn đạt ý.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn liên quan tới chiếc mùi soa:
- Mặt đỏ ửng (ngượng ngùng).
- Nhận lại chiếc khăn ( không tránh được)
- Quay vội đi (quá ngượng không muốn người khác biết tâm trạng thật của mình).
 Qua những hình ảnh trên, ta đoán ra: Cô gái cố tình “ bỏ quên” chiếc khăn mùi soa làm kỉ niệm, nhưng anh thanh niên vì quá thật thà tưởng cô gái bỏ quên nên trả lại.
Bài 3: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại. ( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )
* Câu “ Cơm chín rồi !”  Hàm ý: vô ăn cơm đi .
 Bé Thu muốn mời ông Sáu vào ăn cơm, vì nó cố tránh gọi tiếng “ba”.
Bài 4: Đọc đoạn trích sau đây ( trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
a. Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b. - Này,thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi nghe người ta đồn...
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.



Bài 4: Nh?ng cõu in d?m trong do?n trớch :
- H�, n?ng g?m, v? n�o...
? Cõu núi l?ng ( núi sang d? t�i khỏc d? trỏnh d? t�i dang b�n tỏn ).
- Tụi th?y ngu?i ta d?n...
? Cõu núi d? dang.
? Nh?ng cõu trờn khụng ch?a h�m ý.
Bài tập thêm :
Viết đoạn văn đối thoại có sử dụng hàm ý.
Bài học đến đây là kết thúc. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô và các em.