Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Chào mừng quý thầy cô về dự giờ
Lớp: 9/1
Môn: Ngữ văn
Năm học: 2010-2011
Tiết 123
Tiếng Việt:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
TÌNH HUỐNG

Nếu bạn rủ mai về nhà bạn ấy chơi mà em muốn từ chối,em sẽ
nói như thế nào?
-> Mai mình bận.
-> Mai mình không đi được.
-> Mai mình đi về ngoại.
Tìm hiểu:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một
cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ sa Pa)


- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Ghi Nhớ:
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
TÌNH HUỐNG
Có năm người bạn rủ nhau đi Đầm Sen. Trong đó A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A hỏi:
- Mua được vé chưa?
B trả lời:
- Mua được 3 vé.
-> Hàm ý: Còn 2 vé nửa chưa mua được

LUYỆN TẬP:
Bài tập 1:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ sa Pa)
Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy
Khảo sát tình huống:
Hôm nay thủ quỹ mất tiền:
A nói:
- Lúc nảy tôi thấy bạn B vào lớp một mình.
B nói:
- Vậy, bạn nói tôi lấy à?
A chối:
- Tôi nói, tôi thấy bạn vào lớp chứ nói bạn lấy bao giờ?
Bài tập 2:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long,Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 3:
Mẹ nó đâm nổi giân quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe , chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

- Cơm chín rồi!
Bài tập 4:
a) Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng,vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào….
Ông lão vờ vờ đứng lãng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b) - Này thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn …
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
BÀI TẬP KIỂM TRA KIẾN THỨC
Câu 1: Cho biết các câu tục ngữ sau đây, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, câu nào được hiểu theo nghĩa hàm ý?
a) Không thầy đố mày làm nên
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
c) Uống nước nhớ nguồn.
-> Nghĩa tường minh

-> Nghĩa hàm ý
-> Nghĩa hàm ý
Câu 2: Theo em khi nói (hoặc viết) nghĩa tường minh quan trọng hơn hay nghĩa hàm ý quan trọng hơn? Vì sao?
HƯỚNG DẪN CÔNG VIỆC Ở NHÀ:
- Liên hệ thực tế để sử dụng hàm ý một cách hợp lí, hiệu quả khi nói viết.
- Chép ghi nhớ, học, xem lại và hoàn chỉnh các bài tập.
- Chuẩn bị bài: “Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ”
+ Đọc kĩ văn bản “Khát vọng hòa nhập, dâng hiến cho đời” SGK trang 77,78.
+ Trả lời các câu hỏi tìm hiểu bài để rút ra bài học, đọc kĩ nhiều lần ghi nhớ.
Xin chân thành cảm ơn