Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Môn Ngữ văn 9
Nhiệt liệt chào mừng các thầy cô về dự
Hội thi giáo viên dạy giỏi cấp thành phố
Người dạy: Đinh Thị Hồng Châm
Trường THCS Bế văn Đàn
Tiết 123:
Nghĩa tường minh hàm ý

Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Lặng lẽ SaPa -Nguyễn Thành Long)
Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Ví dụ:
Thông báo thời gian còn lại
Nhắc cô gái quên chiếc khăn
(từ ngữ trực tiếp trong câu)
Rất tiếc vì thời gian còn ít quá
- Suy ra từ từ ngữ trong câu
- Dựa vào văn cảnh cụ thể
(từ ngữ trực tiếp trong câu)
Hàm ý
Nghĩa tường minh
Tường minh
Tường: tường tận, rõ ràng
Minh: sáng, rõ
Rõ ràng cụ thể
Hàm ý
Hàm: ẩn, chứa
ý: ở bên trong
ý ở bên trong
? Nghĩa tường minh: phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
? Hàm ý: phần thông báo được suy ra từ từ ngữ trong câu
Tường minh
Hàm ý
- Diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Không diễn đạt trực tiếp
- Suy ra từ những từ ngữ trong câu
Một nghĩa
Đa nghĩa
Nội dung
Hình thức

Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư đỏ mặt, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Lặng lẽ SaPa -Nguyễn Thành Long)
Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Ví dụ:
Lịch sự, tế nhị
Hàm ý
Tường minh
Hàm ý
- Khi nói trực tiếp
Không thể hoặc không muốn nói
?Tình huống giao tiếp cụ thể
Bài tập 1: SGK tr 75

Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Lặng lẽ SaPa -Nguyễn Thành Long)
1. Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều đó?
2. Từ ngữ nào miêu tả thái độ của cô gái? Qua thái độ ấy giúp em đoán được điều gì liên quan đến chiếc mùi soa?
Nhà họa
sĩ tặc lưỡi đứng dậy
mặt đỏ ửng, nhận lại
quay vội đi.
Lưu ý: - Hàm ý: từ ngữ, cử chỉ, hành động, ánh mắt
- Hiểu hàm ý của nhân vật, của tác giả
Cho biết các câu in đậm chỉ mang nghĩa tường minh hay còn chứa hàm ý? Em căn cứ vào đâu để nhận ra hàm ý?

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe(....)Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.

(Chiếc lược ngà-Nguyễn Quang Sáng)

Bài tập 3 (SGK tr 76)
- Vô ăn cơm!
- Cơm chín rồi!
Nghĩa tường minh
Hàm ý
(bé Thu muốn mời cha vào ăn cơm nhưng không muốn nhắc lại câu nói lúc trước, cũng không muốn gọi tiếng "ba".)
(bé Thu muốn mời cha vào ăn cơm)
Bài tập 3 (SGK tr 76)
Lưu ý: - Hiểu được hàm ý: lời nói trực tiếp, ngữ điệu, ánh mắt, cử chỉ,..
- Cũng có trường hợp phải hiểu hàm ý ngược lại,.
Hoàn cảnh giao tiếp, đối tượng giao tiếp
Học sinh kể chuyện
Học sinh tạo tình huống

Hiểu
biết
















































































































Nghe

Vận
dụng
đọc
Nói
Viết
nghĩa
tường minh
Hàm ý
Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại. Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ. Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ (...) Anh làm chúng ta nhìn, nghe, rồi sẽ khơi trong trí óc ta những vấn đề suy nghĩ (...) Nghệ thuật mở rộng khả năng của tâm hồn, làm cho con người vui buồn nhiều hơn, yêu thương và căm hờn được nhiêù hơn, tai mắt biết nhìn, biết nghe thêm tế nhị, sống được nhiều hơn.
(Tiếng nói của văn nghệ - Nguyễn Đình Thi)

1. Học thuộc ghi nhớ
2. Làm bài tập 2 (SGK tr 75)
3. Viết đoạn văn từ 5-7câu phân tích hàm ý trong đoạn thơ sau:
"Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng".
(Viếng lăng Bác- Viễn Phương)
Dặn dò về nhà:
Cảm ơn thầy cô giáo và các em!
Trò chơi
Ô số bí ẩn
1
4
3
2
5
Câu 1: Đọc một câu ca dao hay tục ngữ có hàm ý về lời hay ý đẹp
Lời nói chẳng mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
Câu 2: Đọc một bài ca dao có hàm ý khuyên con người cần phải có hiếu với cha mẹ?
Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con!
Câu 3: Tìm từ thích hợp điền vào dấu. trong câu sau:
" Được.. như cởi tấm lòng"
lời
Câu 4: Sáng nay đi học muộn, em sẽ nói với cô giáo như thế nào? (Trong trường hợp này, em dùng nghĩa tường minh hay hàm ý?)
Nghĩa tường minh
Câu 5: Tìm hàm ý trong hai câu thơ sau:
Em nghe họ nói mong manh
Hình như họ nói...chúng mình với nhau.
(Nguyễn Bính)
Dấu ...