Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG
QUÝ THẦY CÔ
ĐẾN DỰ GIỜ
KIỂM TRA BÀI CŨ
1/ Đọc thuộc lòng bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh và cho biết đại ý bài thơ? ( 8.0 điểm )
2/ Trắc nghiệm : ( 2.0 điểm )
Dòng nào nêu đủ và đúng nét đặc sắc nghệ thuật của bài Sang thu ?
A. Ngôn ngữ trong sáng, cô đọng.
B. Lời thơ tinh tế, giàu sức biểu cảm.
C. Ý thơ hàm súc, chan chứa tình cảm.
D. Hình ảnh chọn lọc, ý nghĩa tả thực.
o
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ
HÀM Ý
Ví dụ :
1/ Học sinh khối 9 đang nhặt rác ngoài sân trường .
 Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu .
 Cách nói tường minh
2/ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy lại chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Thời gian đi nhanh quá.
 Phần thông báo này tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy .
 Hàm ý
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
2/ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy lại chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tình huống 1 : A và B cùng đi học và ở trọ ở thành phố. Một lần mẹ B ở quê lên thăm. Tối hôm sau bà mẹ phải ra bến xe để về quê. A gặp B và nói chuyện cùng nhau :
A. - Tối mai đi xem phim cùng tôi nhé.
B. - Tối mai mẹ mình về quê.
A. - Đành vậy.

Tình huống 1 : A và B cùng đi học và ở trọ ở thành phố. Một lần mẹ B ở quê lên thăm. Tối hôm sau bà mẹ phải ra bến xe để về quê. A gặp B và nói chuyện cùng nhau :
A. - Tối mai đi xem phim cùng tôi nhé.
B. - Tối mai mẹ mình về quê.
A. – Đành vậy.

 Mình không đi xem phim cùng bạn được.
 Kiểu hàm ý dùng riêng. Người không nắm được tình huống giao tiếp sẽ không giải đoán được hàm ý.
Tình huống 2 :
Có 5 người bạn cùng nhau đi xem phim. Bạn A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A : - Mua vé được chưa?
B : - Chæ mua được coù 3 vé thoâi.
Tình huống 2 : Có 5 người bạn cùng nhau đi xem phim. Bạn A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A : - Mua vé được chưa?
B : - Chæ mua được coù 3 vé thoâi .
 Còn thiếu 2 vé nữa.
 Đây là kiểu hàm ý được nhiều người dùng một cách phổ biến  Gọi là hàm ý dùng chung (hàm ý thông dụng).
 Hàm ý có thể giải đoán được. Người nghe có năng lực thì có thể giải đoán hàm ý.
Tình huống 3 : A và B học cùng lớp. B vừa may áo mới và mặc vào lớp.
A. - Áo bạn trông thế nào ấy !
B. - Bạn chê áo tôi xấu à?
A. - Không, tôi không nói thế !
Tình huống 3 : A và B học cùng lớp. B vừa may áo mới và mặc vào lớp.
A. - Áo bạn trông thế nào ấy !
B. - Bạn chê áo tôi xấu à?
A. - Không, tôi không nói thế.
 Áo bạn không đẹp !
 Hàm ý chối bỏ.
=> Hàm ý có thể giải đoán được và hàm ý có thể chối bỏ là hai đặc tính cơ bản của hàm ý .
1/ Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục I và cho biết :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy lại chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
a/ Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy ? b/ Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa ?
tặc lưỡi
1/ Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục I và cho biết :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy lại chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
a/ Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy ? b/ Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa ?
2/ Hãy cho biết hàm ý của câu in đỏ trong đoạn trích sau đây :
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái ;
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên sơn nhà anh .
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
 Hàm ý : Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy !
3/ Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý :
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im , giả vờ không nghe, chờ nó gọi
“ Ba vô aên cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại .
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )

Ông vô ăn cơm đi !
4/ Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đỏ có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?
a/ Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo .
 Không chứa hàm ý , là câu nói đánh trống lảng .
b/ - Này, thầy nó ạ !
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì .
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích .
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên :
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt .
 Không chứa hàm ý , là câu nói dở dang .
HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ
1/ Học bài :
- Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
- Làm bài tập vào vở.
2/ Soạn bài :
Chuẩn bị bài “ Nói với con” của Y Phương.
- Đọc bài thơ, tìm hiểu về tác giả, đại ý, bố cục bài thơ.
- Trả lời câu hỏi hướng dẫn học bài SGK.