Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO CÁC EM
HỌC SINH!
CHÀO CÁC THẦY
CÔ GIÁO VỀ DỰ GIỜ
THĂM LỚP !

Trường THCS Trần Cao Vân
GV: LÊ THỊ MỸ HẠNH
Kiểm tra bài cũ:
Chỉ ra phép liên kết câu và liên kết
đoạn trong ví dụ sau:
Văn nghệ đã làm cho tâm hồn họ thực
sự được sống. Lời gửi của văn nghệ là sự
sống.
Sự sống ấy tỏa đều cho mọi vẻ mọi mặt
của tâm hồn. Văn nghệ nói chuyện với tất
cả tâm hồn chúng ta, không riêng gì trí
tuệ, nhất là tri thức.
(Ng Đình Thi – Tiếng nói của văn nghệ)
Tiết 122
Tiếng Việt

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài học:
1/Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: (Thảo luận nhóm)*
? Qua câu: “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái ?
? Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn. Anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long – Lặng lẽ Sa-pa)
**
“Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”
Câu này có những cách hiểu sau:
Chỉ còn năm phút nữa là phải chia tay (cách hiểu mang tính phổ biến mà ai cũng hiểu)
Tiếc quá, không còn đủ thời gian để trò chuyện tâm tình!
Thế là tôi lại phải thui thủi một mình !
Giá nhà họa sĩ và cô kĩ sư còn ở lại thêm một thời gian nữa thì hay biết bao!
Tại sao con người lại cứ phải chia tay nhau nhỉ ?
....
(phần thông báo trên tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy)
2. Câu “Ô, cô còn quên chiếc mùi soa đây này!” không có hàm ý gì.
(phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu)

? Cách nói ở câu 1 là cách nói hàm ý, cách nói ở câu 2 là cách nói tường minh. Vậy thế nào là nghĩa tường minh thế nào là hàm ý?
2/ Bài học:
a/ Nghĩa tường minh: phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

VD: Một em bé nói với mẹ khi đi qua một quán nước mía : “ Mẹ ơi, con muốn uống nước mía”.

b/ Nghĩa hàm ý: phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy

VD: Một em bé nói với mẹ khi đi qua một quán nước mía: “Mẹ ơi, con khát nước.”
hoặc “Nước mía thơm quá”.
B/ Luyện tập:
BT1/ Đọc lại đoạn văn mục I và trả lời câu hỏi:

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn. Anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long – Lặng lẽ Sa-pa)

a/ Câu: “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy”cho ta thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Cụm từ “tặc lưỡi” cho ta biết điều ấy.
b/ Những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan đến chiếc mùi soa là:
- Mặt đỏ ửng: ngượng ngùng, khó nói
- Nhận lại chiếc khăn (thay cho lời cảm ơn)
- Quay vội đi: lúng túng, bối rối không thể thốt nên lời và cũng không đủ can đảm kéo dài khoảng thời gian đứng rất gần nhau để nhìn anh thanh niên
BT2/ Cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái :
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chef pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long- LLSP)
Hàm ý của câu: Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá . => nhà họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đã phải đi.
BT3/ Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
( Nguyễn Quang Sáng – Chiếc lược ngà)

Trả lời: Câu “Cơm chín rồi !” hàm ý là: “Ông vô ăn cơm đi!”
BT4/ Đọc đoạn văn và thực hiện theo yêu cầu:
Câu: “Hà, nắng gớm, về nào...” không có hàm ý, mà chỉ là câu “đánh trống lảng”

Câu “Tôi thấy người ta đồn...” không có hàm ý, mà chỉ là câu nói bỏ lửng.
*Củng cố: Thế nào là nghĩa tường minh và thế nào hàm ý?
Tìm hàm ý trong câu “Có công mài sắt có ngày nên kim”.
*Dặn dò:
1/ Học bài, vận dụng lí thuyết đã học làm các bài tập vào vở đầy đủ.
2/ Chuẩn bị bài mới: Chương trình địa phương (chuẩn bị theo tài liệu)