Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Người thực hiện: Cao Hoàng Quân
Trường THCS Tân Thuận
Thế nào là nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý? Lấy ví dụ minh họa?
KIỂM TRA BÀI CŨ
Đáp án: Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Nghĩa hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ này.
Vd:- Tối nay mẹ dẫn con đi xem phim nhé?
a. –Dạ không, con đang bận học bài mẹ ạ.(Nghĩa tường minh)
b. - Bài tập ngày mai nhiều lắm mẹ ạ.(Hàm ý)
Ý nói con không đi được vì còn phải học bài
Tiết 128
NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
-Thôi u không ăn,để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
-Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
-Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
-U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
“Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.”
Em hãy cho biết hàm ý câu này là gì?

 Sau bữa này, con không còn được ăn ở nhà với thầy, u và các em nữa.
“Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài”
Hàm ý câu này là gì?
 Mẹ đã bán con cho cụ Nghị.
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Vì sao chị nói rõ hơn?
 Vì ở lần nói đầu Tý chưa hiểu hết ý của mẹ.
Hàm ý 2 câu trên câu nào rõ hơn?
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
? Chi tiết nào cho thấy Tý đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ? Vì sao Tý có thể hiểu hàm ý ấy?
 Tý giãy nảy, giống như sét đánh ngang tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc, rồi van xin mẹ.
 Cái Tý hiểu nhờ câu nói của mẹ, vì trước đó nó đã biết bố mẹ định bán nó cho cụ Nghị và phần nào hiểu cảnh ngộ gia đình.
Từ những vấn đề trên em rút ra kết luận gì về điều kiện sử dụng hàm ý?
2. Ghi nhớ:
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
b) Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
a) Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
b) Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP:
BT1:
BT1- Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a)-Anh nói nữa đi. –Ông giục.
-Báo cáo hết! –Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP:
BT1:
Đáp án:
Câu “Chè đã ngấm rồi đấy”: người nói là anh thanh niên, người nghe là ông họa sĩ và cô gái.
Hàm ý của câu nói: Mời bác và cô vào nhà uống chè.
Người nghe hiểu hàm ý.
Chi tiết: “ông liền theo anh thanh niên….ngồi xuống ghế”, chứng tỏ ông hiểu hàm ý của anh thanh niên.
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP:
BT1:
b) …Anh Tấn này! Anh giờ sang trọng rồi, cần quái gì thứ đồ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Hàm ý: Chúng tôi không thể cho các vị được.
c). Thoắt trông nàng đã chào thưa:
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan.
(Truyện Kiều, Nguyễn Du)
Hàm ý: mỉa mai.
Nàng là tiểu thư danh giá thế
mà cũng phải đến đây, cúi đầu trước
con hoa nô này sao?
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP:
BT1:
BT2:
BT2- Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
II.LUYỆN TẬP:
-Hàm ý câu “cơm sôi rồi nhão bây giờ!”:nhờ anh Sáu chắt giùm nước nồi cơm.
-Dùng hàm ý: vì trước đó nói thẳng rồi mà không hiệu quả nên bực mình.
-Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”,không cộng tác,vờ không nghe không hiểu.
BT1:
BT2:
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
BT3:
BT3:
Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A : Mai về quê với mình đi!
B : ………………………………………….
A : Đành vậy.
6 nhóm thảo luận
Thời gian: 1 phút
II.LUYỆN TẬP:
BT1:
BT2:
 Mình phải theo mẹ về nội.
 Bài mình còn rất nhiều.
 Mai chủ nhật mình phải dọn dẹp nhà
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
BT3:
BT1:
BT2:
II.LUYỆN TẬP:
III.CỦNG CỐ:
- Hãy nhắc lại nghĩa tường minh và hàm ý?
- Điều kiện sử dụng hàm ý.
Tiết 128: NGHĨA TƯỜNG MINH, HÀM Ý
I.ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý:
1.Ví dụ: (Đoạn văn SGK- 90)
Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
2. Ghi nhớ:
Điều kiện sử dụng hàm ý:
Người nghe có năng lực giải đoán hàm ý.
BT3:
BT1:
BT2:
II.LUYỆN TẬP:
III.CỦNG CỐ:
IV.DẶN DÒ:
Về nhà làm bài tập 2 và 4.
-Xem trước bài “Kiểm tra về thơ”.