Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

TRƯỜNG THPT DTNT
ĐĂK GLONG
Giáo viên: Lê Thị Anh

KÍNH CHÀO QUÍ THẦY CÔ VÀ CÁC EM THAM DỰ TIẾT HỌC HÔM NAY
KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu hỏi: Câu tục ngữ sau có những lớp nghĩa nào?
“Có công mài sắt, có ngày nên kim”


Trả lời: Câu tục ngữ trên có 2 lớp nghĩa:
- Nghĩa đen: Một thanh sắt dù lớn nhưng khi mài lâu thì nó sẽ mòn, nhỏ bằng cây kim.
- Nghĩa bóng: Nếu con người có chí kiên trì thì việc dù khó đến đâu cũng sẽ làm được
Tiết ppct:123
Tiếng việt

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to,
giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà
phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.
Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng
lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác
già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người
con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay
còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô
gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn
và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Câu “Trời ơi! Chỉ còn có 5 phút!” diễn tả điều anh thanh niên muốn nói là gì?
Câu “Trời ơi! Chỉ còn 5 phút”
của anh thanh niên muốn
nói là tiếc không còn thời
gian để trò chuyện.
Vì sao anh không nói thẳng điều đó?
Câu “Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!” có ẩn ý gì không?
Câu “Ô! Cô còn quên chiếc
mùi soa đây này!” không có
ẩn ý. Anh thanh niên chỉ
thông báo sự việc.

Nghĩa tường minh
Hàm ý

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
2. Ví dụ bổ sung
Xác định câu mang nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn.
a. Con bé kia vụng về quá
b. Con bé kia không được khéo léo
c. Sáng chủ nhật, mẹ hỏi con:
- Hôm nay con nghỉ học à?
d. Gần 7 giờ sáng, mẹ hỏi con:
- Con không đi học đấy à?
Nghĩa tường minh
Hàm ý

Nghĩa tường minh

Hàm ý



2. Kết luận
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Thế nào là nghĩa tường minh? Hàm ý?
Tìm ra câu hàm ý và chỉ ra ý bên trong của nó:
Con đang bận học bài.  Con không giúp được
Nhưng tớ còn chưa làm xong bài tập. Không đi chơi được.
Mẹ tớ bảo bận không ra đón được! Không về
Em có biết bây giờ là mấy giờ rồi không?  Em đi học muộn rồi đấy.
Thưa cô, em bị hỏng xe ạ!  Nên mới đến muộn.
- Cuối tuần ở nhà thế này chán lắm! Rủ đi chơi.
THẢO LUẬN NHÓM
(3 phút)

II. LUYỆN TẬP

Nhóm 1: Bài tập 1 Nhóm 2: Bài tập 2

Nhóm 3: Bài tập 3 Nhóm 4: Bài tập 4
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II. LUYỆN TẬP
1. Bài tập 1

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói
to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy
ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm
một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy.
Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác
già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ nào cho em biết điều đó?
a. Câu : Nhà hoạ sĩ già tặc lưỡi đứng dậy. => Chưa muốn chia tay với anh thanh niên.
- Từ : Tặc lưỡi => Luyến tiếc.

Tìm từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái? Thái độ ấy giúp em đoán điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
b. Từ ngữ miêu tả thái độ cô gái : …mặt đỏ ửng…quay vội đi => ngượng ngùng, bối rối vì ý định kín đáo: để lại chiếc khăn làm vật kỷ niệm cho anh, nhưng anh thanh niên thật thà tưởng cô bỏ quên.

Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy
Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại
quay vội đi

II. LUYỆN TẬP
2. Bài tập 2

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái :
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: Ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long,
Lặng lẽ Sa Pa)
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm.
Tuổi già cần nước chè: Ở
Lào Cai đi sớm quá

=> Ông hoạ sĩ già chưa kịp
uống nước chè đấy.

II. LUYỆN TẬP
3. Bài tập 3

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng :
Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng,
Chiếc lược ngà)
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết hàm ý của nó.
Câu: Cơm chín rồi!

=> Ông vô ăn cơm đi.
Cơm chín rồi!

II. LUYỆN TẬP
4. Bài tập 4

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a. Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?.....
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to :
- Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
Cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
- Câu:Hà, nắng gớm, về nào…
=> Câu đánh trống lảng.
b - Này, thầy nó ạ !
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à ?
Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
theo.
- Câu:Tôi thấy người ta đồn…
=> Câu đánh dở dang.

III. CỦNG CỐ, DẶN DÒ
1 Củng cố
Yêu cầu: Viết 1 đoạn văn ngắn trong đó có câu hàm ý.

2 Dặn dò
Soạn bài: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý