Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Chào Mừng quý thày cô về dự tiết giảng
Thế nào là thành phần biệt lập?
- Tìm thành phần biệt lập trong câu sau và cho biết đó là thành phần gì?
Không hiểu sao cái Trinh, đứa bạn thân nhất của tôi, giờ này vẫn chưa đến.
( Trần Hoài Dương; Món quà sinh nhật)
Kiểm tra bài cũ

Thành phần biệt lập là thành phần nằm ngoài cấu trúc
cú pháp câu không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự
việc trong câu.
"Đứa bạn thân nhất của tôi" giải thích cho cái Trinh
đứa bạn thân nhất của tôi,

Tiếng Việt: Tiết 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
* Ví dụ: đoạn trích (SGK – 74,75)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo:Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ:
2. Nhận xét
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Qua câu : "Trời ơi chỉ còn có năm phút!" . Em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái ?
Trời ơi chỉ còn có năm phút:
Sắp hết thời gian gặp gỡ.
-Với câu nói của mình anh thanh niên
muốn nói thêm rằng "Anh rất tiếc"
nhưng anh không muốn nói thẳng điều
đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che
giấu tình cảm của mình

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
* Ví dụ: đoạn trích (SGK – 74,75)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo:Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ:
2. Nhận xét
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Trời ơi chỉ còn có năm phút:
Chỉ còn năm phút là phải chia tay.
=> Nghĩa tường minh
-Tiếc quá không còn thời gian để trò
chuyện.
Thế là tôi phải ở một mình rồi.
=> Hàm ý
Em hãy cho biết những cách hiểu về câu: "trời ơi chỉ còn có năm phút"? Và cho biết nghĩa của những cách hiểu ấy?
-Với câu nói của mình anh thanh niên
muốn nói thêm rằng "Anh rất tiếc"
nhưng anh không muốn nói thẳng điều
đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che
giấu tình cảm của mình
Trời ơi chỉ còn có năm phút:
Sắp hết thời gian gặp gỡ.

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
* Ví dụ: đoạn trích (SGK – 74,75)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo:Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ:
2. Nhận xét
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói trực
tiếp sự việc cô kĩ sư quên chiếc mùi
xoa) => Nghĩa tường minh

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý
1. Ví dụ:
2. Nhận xét
Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh? Câu nào có hàm ý ?
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Ví dụ: Câu tục ngữ:
Không thầy đố mày làm nên.
- Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
Không thầy đố mày làm nên.
- Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI TẬP NHANH
Có một nhóm bạn 5 người cùng nhau đi xem phim, trong đó A,B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A hỏi: Mua được vé chưa?
B trả lời: Mua được 3 vé rồi.
 Hàm ý là còn lại 2 vé.
Em hiểu tình huống trên như thế nào?
Hãy chỉ ra hàm ý trong câu nói của B
Hàm ý kiểu như ví dụ trên là hàm ý được nhiều người dùng, được dùng một cách phổ biến trong những tình huống tương tự. Cho nên nó được gọi là kiểu hàm ý dùng chung hay hàm ý thông dụng

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH
VÀ HÀM Ý
* GHI NHỚ: SGK - 75
Qua phân tích ví dụ em hãy cho biết : thế nào là nghĩa tường minh ? Thế nào là hàm ý ?
* Kết luận

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Chiều mai đi học ngoại ngữ với tớ đi.
Hòa
Lan
Quan sát bức tranh sau :
Chiều mai lớp tớ ôn tập toán
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
GHI NHỚ: SGK - 75
BÀI TẬP
Em hãy giải thích hàm ý trong câu nói của Lan và cho biết nghĩa hàm ý đó?
Thế à, buồn nhỉ
=> Hàm ý từ chối
Trong trường hợp cụ thể này, Hòa
biết Lan từ chối (có nghĩa là Hòa
đã giải đoán được hàm ý Lan gửi
trong câu trả lời). Như vậy câu trả
lời của Lan chứa hàm ý dùng riêng

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Theo em, trong khi nói (hoặc viết), cần sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý như thế nào cho đúng?
Cần sử dụng hợp lí, phù hợp hoàn cảnh giao tiếp mới có giá trị. Cần ý thức rõ điều này để tránh lạm dụng.
THẢO LUẬN NHÓM 1 phút
Bài tập

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Thảo luận nhóm: (2 phút)
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói: ...
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng hai câu văn: Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Câu có nghĩa tường minh: Em đến muộn 10 phút rồi đấy.
Câu dùng hàm ý: + Em có đồng hồ không?
+ Em biết bây giờ là mấy giờ rồi không?

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II/ LUYỆN TẬP
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 1 /sgk.75:
a. Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 1 /sgk.75:
II/ LUYỆN TẬP
Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy có hàm ý gì?
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi xoa

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 2 /sgk.75:
II/ LUYỆN TẬP
Bài tập 1 /sgk.75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích.
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè.
Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi
sớm quá.

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài tập 3 /sgk.75:

Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.

(Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 1 /sgk.75:
II/ LUYỆN TẬP
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Câu: “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý. -> ông vô ăn cơm đi!
- Cơm chín rồi!
Bài tập 3 /sgk.75:

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
a. Có người hỏi:
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng nhạt một tiếng, vươn vai ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
4.b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
Bài 4: Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
II. LUYỆN TẬP
- Hà, nắng gớm, về nào …
Tôi thấy người ta đồn…

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II. LUYỆN TẬP
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Những câu in đậm ở đây không chứa hàm ý
a. Hà, nắng gớm, về nào … =>(đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)

b. Tôi thấy người ta đồn… =>(Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.)

Bài 4:

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI TẬP
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo
A. Trái ngược với nghĩa tường minh.
B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu.
2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
A. Khi không biết diễn đạt rõ ý.
B. Khi không muốn nói rõ ý.
C. Khi không muốn người nghe hiểu ý.
D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Em hãy nhắc lại khái niệm: Thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là hàm ý?

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

Tiết 123: Tiếng Việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI TẬP 5: Về nhà
II. LUYỆN TẬP
I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Đặt một câu đối thoại có hàm ý khen hoặc chê.
Đặt một câu đối thoại có hàm ý xin lỗi.
Đạt một câu đối thoại có hàm ý đề nghị, khuyên bảo.
Ví dụ câu đối thoại có hàm ý từ chối:
Chiều mai đi tập văn nghệ với tớ nhé.
Chiều mai mình đi đá bóng.
* Học bài
- Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý,
- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý.
- Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
- Làm bài tập 5
* Chuẩn bị bài
NGHỊ LUẬN VỀ 1 ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ
- Đọc kĩ bài KHÁT VỌNG HOÀ NHẬP, DÂNG HIẾN CHO ĐỜI; trả lời các câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK.78
- Học bài cũ: Nghị luận về tác phẩm truyện.
Hướng dẫn học bài ở nhà
Bài học kết thúc
Xin chân thành cảm ơn các thầy giáo cô giáo!

Chúc các em học sinh học giỏi!