Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VỀ THAM DỰ LỚP 9/1
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
( Ngô Tất Tố, Tắt đèn )

I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
“Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.”
Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.
“Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.”
Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Thông báo cho con biết nó bị bán là điều đau lòng nên chị tránh nói thẳng ra.
1. - Nêu hàm ý của những câu in đậm?
- Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng ra với con mà phải dùng hàm ý?
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
2. - Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn?
- Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy?
- Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Hàm ý ở câu “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài” rõ hơn.
Vỡ cỏi Tớ khụng hi?u du?c cõu núi th? nh?t, nờn nú m?i h?i l?i m?: "V?y thỡ b?a sau con an ? dõu?"
Sự “giãy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí: “U bán con thật đấy ư?” chứng tỏ Tí đã hiểu ý mẹ.
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
Ghi nhớ:
Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
- Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
- Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
1. Bài tập 1: Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
II. Luyện tập:
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
1. Bài tập 1: Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
II. Luyện tập:
a) Anh thanh niên
Ông họa sĩ và cô gái
=> Cả hai người đều hiểu hàm ý.
“Mời bác và cô vào uống nước.”
“Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế.”
b) Anh Tấn
Thím Hai Dương.
=> Hiểu được hàm ý.
“Chúng tôi không thể cho được”.
“Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có!”.
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
2. Bài tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
II. Luyện tập:
- Hàm ý câu: “Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!”
Nguyễn Quang Sáng
Không nói thẳng vì:
+Trước đó đã nhờ mà không có hiệu quả.
+Thời gian bức bách.
=> Nhờ chắt nước kẻo nhão cơm.
2. Bài tập 2:
II. Luyện tập:
- Sử dụng hàm ý không thành công vì anh Sáu vẫn ngồi im tức là anh không tỏ ra cộng tác (vờ như không nghe, không hiểu).
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
3. Bài tập 4:
Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hy vọng thì không thể nói đâu là thực đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
II. Luyện tập:
Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
“Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.”
“Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao”.
“Mẹ mình đang đợi ở nhà”-con bảo -“Làm thế nào có thể rời mẹ mà đến được?”
Con bảo: “Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?”
4. Bài tập 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng.
II. Luyện tập:
Tiết 129:
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)