Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ
HÀM Ý
Tiết 126 : Tiếng việt
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy lại chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo nguyễn Thành Long ,Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 126: Tiếng việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
2. Nhận xét.
Tiết 126: Tiếng việt
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Câu 1: Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
* Có 2 cách hiểu :
- Cách hiểu thứ nhất: chỉ còn 5 phút là phải chia tay ->Cách hiểu mang tính phổ biến (nhiều người cùng hiểu)
-> Diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Cách hiểu thứ 2: Tiếc quá không còn đủ thời gian để trò chuyện, tâm tình. Thế là tôi lại thui thủi một mình.Giá mà họa sĩ và cô kĩ sư còn ở lại thêm một thời gian nữa thì tốt biết bao. Anh tự nhủ “tại sao con người cứ phải chia tay nhau nhỉ ?”
-> Cách hiểu không mang tính phổ biến (chỉ một số người hiểu)

-> Không diễn đạt bằng từ ngữ trực tiếp trong câu mà được suy ra từ những từ ngữ trong câu.
=> Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nó rõ ràng.
=> Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Câu nói thứ hai của anh thanh niên:
Câu 2: Ô cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
-> không có hàm ý.
* Ghi nhớ (SGK)
Anh không muốn nói thẳng ra vì anh ngại ngùng,
anh muốn che giấu tình cảm của mình.
Giống nhau:
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Khác nhau:
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy

Phân biệt
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Đều là ph?n thụng bỏo c?a ngu?i núi g?i d?n ngu?i nghe
Bài tập
Xác định nghĩa tường minh và hàm ý trong câu in đậm sau:
A: Bây giờ, cậu có đi đá bóng không ?
B: Tớ còn phải học bài.
-> Nghĩa tường minh : Câu hỏi của A
-> Hàm ý: Câu trả lời của B: Có thể không đi được vì lí do chưa làm xong các bài tập.


Bài tập nhanh
Thấy chàng trai mặc một cái áo sơ-mi khá đẹp, cô gái
(là bạn thân của chàng trai) hỏi:
- Ai đã tặng anh cái áo này ?
* Yêu cầu :
Cho biết câu hỏi của cô gái có hàm ý gì ?
Câu trả lời của chàng trai sẽ có tác dụng như thế nào
đối với cô gái, khi :
(a) Chàng trai là người thật thà.
(b) Chàng trai là người giả dối.
1. Hàm ý : Thăm dò mức độ quan hệ của chàng trai với những cô gái khác, cụ thể:
- Mình là bạn thân mà còn chưa mua áo tặng, vậy mà có
người khác đã mua áo tặng, tức là “anh ta” đã có một người
bạn gái khác thân thiết hơn cả mình rồi !
- Nếu “anh ta” bảo mình là bạn gái thân thiết nhất, tức là anh
ta nói dối !
- Mình cũng hơi ân hận là chưa quan tâm đến “anh ta” !
2.
a. Nếu chàng trai là người thật thà, sẽ có một trong những
câu trả lời sau:
- Mẹ (hoặc chị gái) của anh mua cho đấy ( trường hợp này
Cô gái sẽ thở phào nhẹ nhõm và…rút kinh nghiệm)
- Cô X mua tặng anh đấy !(trường hợp này cô gái sẽ rất băn
khoăn, lo lắng và có thể… ghen)
b. Nếu chàng trai là người giả dối thì rõ ràng là cô X mua
tặng, nhưng anh ta bảo là mẹ mua cho.( trường hợp này
Cô gái sẽ bị ăn “quả lừa” tai họa khôn lường !
II. Luyện tập.
Bài tập 1
Đọc lại đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Bài tập 1 /sgk.75:
2/ Hãy cho biết hàm ý của câu in đỏ trong đoạn trích sau đây :
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái ;
- Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè : ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên sơn nhà anh .
( Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
 Hàm ý : Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy !
3/ Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý :
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im , giả vờ không nghe, chờ nó gọi
“ Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại .
( Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà )

Ông vô ăn cơm đi !
4/ Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đỏ có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao ?
a/ Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo .
 Không chứa hàm ý , là câu nói đánh trống lảng .
b/ - Này, thầy nó ạ !
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì .
- Thầy nó ngủ rồi à ?
- Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích .
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên :
- Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt .
 Không chứa hàm ý , là câu nói dở dang .
Củng cố, dặn dò.
1/ Học bài :
- Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
- Làm bài tập vào vở.
2/ Soạn bài :
Chuẩn bị bài “ Nói với con” của Y Phương.
- Đọc bài thơ, tìm hiểu về tác giả, đại ý, bố cục bài thơ.
- Trả lời câu hỏi hướng dẫn học bài SGK.