Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ
Nêu các biểu hiện của liên kết câu, liên kết đoạn văn?
Thế nào là liên kết chủ đề? Liên kết lo gíc ? Kể tên các phép liên kết đã học
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I.Tìm hiểu chung
* Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1.Ví dụ
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phía sau nhà, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên . Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Học sinh thảo luận : (2 p) theo bàn.
? Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có 5 phút !”, em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái
Anh thanh niên muốn nói thêm rằng “thời gian còn lại là quá ít”, nhưng không dùng từ ngữ để nói thẳng điều đó. Anh không nói ra điều đó để che giấu sự “tiếc rẻ” phải chia tay hai người khách.
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
* Nhận xét
Câu : - Trời ơi, chỉ còn có 5 phút !
-> Anh rất tiếc, thời gian còn lại là quá ít
-> phần thông báo không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
=>hàm ý .
Tết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
? Câu nói thứ hai: - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Có ẩn ý gì không?
-> Câu: - Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
-> phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
=> nghĩa tường minh
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
2.Ghi nhớ: SGK/75
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Bài tập nhanh: Tìm hàm ý trong ví dụ sau
Ví dụ: trong tiết học, GV gọi HS lên bảng kiểm tra bài cũ: Thế nào là thành phần biệt lập? Cho một ví dụ minh họa?
- HS trả lời : Dạ thưa cô em học bài Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới ạ.
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
-> Hàm ý có thể hiểu: Thưa cô em chưa học bài các thành phần biệt lập. Cô có thể cho em kiểm tra lại.
Hoặc: Cô cho em đọc bài Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới, ….
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
II.Luyện tập
Bài 1/75 Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục 1và cho biết
a.Câu nào cho thấy họa sĩ cuõng chöa muoán chia tay anh thanh nieân? Töø ngöõ naøo giuùp em nhaän ra ñieàu aáy?
a. Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” đặc biệt là cụm từ tặc lưỡi cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
b.Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa?
b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa: “mặt đỏ ửng” (ngượng)
- “nhận lại chiếc khăn”( không tránh được)
- “quay vội đi”(quá ngượng)
-> cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại (đặc trưng của “ngôn ngữ hình tượng”)
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
BÀI 2/75 Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm (mực màu) trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Câu: Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.
Hàm ý :“Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy”
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài 3/75 Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
Câu “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý, đó là “Ông vô ăn cơm đi”
Bài 4/75 Đọc các đoạn trích sau đây cho biết những câu in đậm (mực màu)có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
Có người hỏi:
Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...
Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo
a. Câu in đậm ở đây không chứa hàm ý. Đây là câu nói lảng (nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn, còn gọi là “đánh trống lảng”
Bài 4/75
b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à ?
Gì ?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi !
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt
b. Câu in đậm ở đây không chứa hàm ý.
Đây là câu nói dở dang, bỏ lửng
Sau khi học xong, em rút ra bài học gì trong giao tiếp ?
Tìm hàm ý trong ví dụ sau:
Ví dụ1: Chẳng hạn một nhóm có năm người cùng nhau đi xem kịch, trong đó bạn A và B chuẩn bị vé cho cả nhóm.
A hỏi (a) - Mua được vé chưa?
B trả lời (b) - Mua được ba vé rồi.
-> câu trả lời cho biết số vé đã mua được là 3, nhưng số vé cần lại là 5. Trên cơ sở đó, tự đoán ra là còn hai vé chưa mua được, mà không cần B phải nói ra mấy tiếng “còn thiếu hai vé”. Như vậy, câu trả lời (b )có chứa hàm ý.
=> hàm ý kiểu này được nhiều người dùng và dùng một cách phổ biến trong những tình huống tương tự, nên được gọi là hàm ý dùng chung (Thông dụng)
VD 2/ B đi học và trọ ở thành phố, có người bạn là A. Một lần bà mẹ của B ở quê đến thăm. Tối hôm sau bà mẹ phải ra ga xe lửa để về quê. A gặp B và hai người nói chyện với nhau
A.-Tối mai đi nghe ca nhạc với tớ đi?
B.- Tối mai mẹ mình về quê.
A.- Đành vậy.
-> B từ chối lời mời đi xem ca nhạc.
=> hàm ý riêng (cần nắm được tình huống cụ thể)
Vậy khi giao tiếp (nói và viết) cần chú ý sử dụng hàm ý phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp, đối tượng và tình huống giao tiếp và yêu cầu khác. Ngoài ra cần có điều kiện để sử sụng hàm ý, tiết sau các em sẽ học.
Tiết 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
III.Hướng dẫn tự học
Nắm nội dung bài. Học bài cũ.
Liên hệ thực tế để sử dụng hàm ý một cách hợp lí, hiệu quả khi nói và viết.
Soạn bài: Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp)
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
Đọc ví dụ, trả lời câu hỏi trong SGK. Tìm thêm ví dụ Làm trước phần bài tập.