Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

KÍNH CHÀO THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ
Giáo viên :Vũ thị Bình
Tình huống thứ hai:
Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm,côhỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Tình huống thứ nhất:
Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh:
Mấy giờ rồi em?
? Tìm sự khác nhau trong câu hỏi ở hai tình huống trên?
 Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn.
 Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh.
Tiết 126
Nghĩa tường minh và hàm ý
Rõ ràng
cặn kẽ
Sáng sủa
Ngầm
Cái trong lòng
suy tưởng
I.Phân biệt nghĩa tường minh
và hàm ý .

1. Ví dụ : (Sgk-Trg75)
-Trời ơi , chỉ còn có năm phút!

Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý
Đoạn trích :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Trả lời:
- Anh thanh niên cảm thấy tiếc nuối vì thời gian gặp gỡ bác họa sĩ và cô kĩ sư sắp kết thúc.
- Anh không nói thẳng điều đó bởi anh muốn giấu cảm xúc của mình nên ngại ngần, e thẹn.
I.Phân biệt nghĩa tường minh
và hàm ý .

1. Ví dụ : (Sgk)
- Ô ! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này !

Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý
Đoạn trích :
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

1. Ví dụ : (Sgk)
2. Nhận xét:
- Trời ơi, chỉ còn cú năm phút !

Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý
Đoạn trích :
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
=> Cõu di?n d?t tr?c ti?p di?u mu?n núi
Câu không diễn đạt trực
tiếp điều muốn nói

I.Phân biệt nghĩa tường minh
và hàm ý .

1. Ví dụ : (Sgk)
2. Nhận xét:

Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
3. Ghi nh?: (Sgk)
I.Phân biệt nghĩa tườngminh và hàm ý .

2. Nhận xét:
1. Ví dụ : SGK

Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý
3. Ghi nh?: (Sgk /tr 75 )
Điểm giống và khác nhau giữa nghĩa tường minh và hàm ý:
Giống nhau : Đều sử dụng lời nói để diễn đạt 1 thông tin.
Khác nhau :
+ Tường minh: Diễn đạt trực tiếp điều muốn nói.
+ Hàm ý: Điều muốn nói không trực tiếp diễn đạt bằng từ ngữ trong câu mà phải suy ra từ những từ ngữ ấy. -> Diễn đạt gián tiếp điều muốn nói.
Bài tập nhanh:
Tình huống 1: Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được.
- Mình đang làm bài tập.
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.


- Tình huống 2: Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng bạn.
 - Mai mình phải chở em đi học .

- Ngày mai anh mình mượn xe rồi.
Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được
1
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.
Hàm ý: Không bật quạt được.
2
Bài tập nhanh
Theo em câu sau được mang hàm ý hay nghĩa tường minh?
1.Con mèo đen đã chết.
- thông báo cái chết của con mèo
-> Câu mang nghĩa tường minh
2. Cậu đi đâu đấy?
-Con mèo đen đã chết.
Câu trả lời có thể là :
-Tớ đi chôn con mèo đen
-> Câu mang nghĩa hàm ý

Tục ngữ:
- Không thầy đố mày làm nên

- Ăn quả nhớ quả trồng cây
Nghĩa tường minh
Hàm ý
* Lưu ý :
Hàm ý thường được sử dụng trong giao tiếp và các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
- Hàm ý có thể xuất hiện trong cử chỉ, hành động.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập.
3. Ghi nh?: (Sgk/trang 75)

Bài tập 1: ( SGK/trang 75 )
Đọc lại đoạn trích sau:
“ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.”
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)



Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi.
Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy”.
- Từ: “Tặc lưỡi”.
 Cô gái rất bối rối ngượng ngùng, cô định kín đáo để lại chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.

-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đâu, hãy mời ông ấy.
Bài tập 2: ( SGK/trang 75 )
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
TiÕt 126:
BT3/ Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
( Nguyễn Quang Sáng – Chiếc lược ngà)

Trả lời:
Câu “Cơm chín rồi !” hàm ý là: “Ông vô ăn cơm đi!”
Bài tập làm thêm:
Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:
Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa.Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
Hả, để làm gì vậy?
- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
TÁC DỤNG CỦA HÀM Ý
Đạt sự tế nhị, lịch thiệp trong giao tiếp
Làm cho lời nói ý vị, hàm súc.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .

2. Nhận xét .
1. Ví dụ : SGK

Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập.
3. Ghi nh?: (Sgk/trang 75)
Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý.
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý trong giao tiếp.
Chuẩn bị bài : Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.

BÀI TẬP NHÓM
+ Tình huống 1: Em được một người bạn trong lớp mời đi dự sinh nhật vào sáng chủ nhật tuần này.Thế nhưng bố mẹ em đã có kế hoạch đưa cả gia đình về quê thăm ông bà ngoại. Vì thế em không thể đến dự sinh nhật bạn ấy được. Em sẽ nói như thế nào để bạn biết em sẽ không có mặt ?

1. Tớ không đi được đâu.
2. Ôi ! Tiếc quá ! Chủ nhật này tớ cùng gia đình về quê thăm ông bà rồi.
Bài tập nhóm
+ Tình huống 2 : Cả nhà em đang xem một bộ phim rất hay. Em trai của em chừng 3 tuổi chạy đến dang hai tay che vô tuyến để đòi mở phim hoạt hình.Để nhắc em bé đó tránh ra cho mọi người xem, em có thể nói với em trai như thế nào ?

1 . Em đi ra cho mọi người xem rồi lát nữa anh bật kênh hoạt hình cho.
2. Em lấy tờ báo mà che màn hình vào!
TIẾT 126 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
"Kẻ cắp gặp bà già"
Có hai anh chàng đi chơi gặp một cô gái. Anh chàng thứ nhất nói:
- Chào em, trông em như Hằng Nga!
Anh chàng thứ hai:
- Em m� thi hoa h?u thỡ ch? cú nh?t!
Cô gái:
- Hai anh là bạn của chú Cuội à?
Mẩu chuyện vui:
Thế nào là nghĩa từơng minh và hàm ý?
1. Làm bài tập:
Viết 1 đoạn văn 10- 15 câu chủ đề “ Thiên
nhiên xung quanh em”. Trong đó có chứa 1
thành phần biệt lập và có câu mang nghĩa hàm ý
2. Chuẩn bị bài:
Nghị luận về 1 đoạn thơ , bài thơ
CÁM ƠN THẦY CÔ ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP!
 Ghi nhớ: Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

- Minh ơi, lấy áo quần vào nhanh lên con!
- Con đang học bài mẹ ạ!
Hàm ý: Người con không muốn lấy áo quần giúp mẹ.
3
Ví dụ a:
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long)


I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
Ví dụ a:
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long)
? - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”,em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?

Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1. Ví Dụ:
(cách hiểu mang tính phổ biến, ai cũng hiểu)
-> tường minh
(cách hiểu không mang tính phổ biến, không phải ai cũng hiểu)
-> Hàm ý
2. Ví dụ b:
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)
? Câu nói của anh thanh niên trong đoạn trích có ẩn ý gì không?
 Câu nói này không chứa ẩn ý, vì anh thanh niên muốn nói cho cô gái biết là cô đang quên chiếc khăn tay.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1.Ví dụ:
2.Ghi nhớ (SGK/ 75)
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng ngôn ngữ trong câu.
Hàm ý là phần thông báo tuy không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
Lưu ý: khi xác định nghĩa tường minh hay hàm ý cần căn cứ vào tình huống giao tiếp cụ thể.
Thế nào là nghĩa từơng minh và hàm ý?
 Ghi nhớ: Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Ghi nhớ chung: (SGK trang 75)
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý
2. Ghi nhớ: SGK - Trang 75
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1. Ví Dụ:
* Lưu ý:
Khi thông báo thường dùng câu tường minh.
Khi cần nói tế nhị hoặc mỉa mai thường dùng hàm ý.
=> Khi tìm hàm ý của một câu nói ta cần dựa vào những từ ngứ của câu nói ấy, ngoài ra còn dựa vào những câu đứng xung quanh nó hoặc văn cảnh lúc đó, khi giao tiếp thường phải nhìn vào nét mặt.