Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ GIỜ TẠI LỚP 9A!
Kiểm tra bài cũ:
1.Từ ngữ nào tạo nên sự liên kết trong hai câu thơ sau:
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con
(Con cò- Chế Lan Viên)
Ý nghĩa của hai câu thơ trên là gì?
Đáp án
Ý1: - Điệp từ “vẫn”, từ “dù” (Vắng quan hệ từ hô ứng “nhưng”)
Ý 2: - Tình mẫu tử bền chặt, sắt son.


Cho 2 tình huống:
Tình huống 1: Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi Nam:
-Mấy giờ rồi em?
Tình huống 2: Trống vào lớp đã được 5 phút, cô giáo gặp Nam ở sân trường, Cô hỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Hãy tìm ra sự khác nhau giữa hai câu hỏi của cô giáo?

1.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý


Tiết 124 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Đoạn trích :
Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già .
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
-Trời ơi! Chỉ còn có năm phút!
->“Anh rất tiếc” vì thời gian trôi đi nhanh quá !
I.Bài học
? Qua c©u “ Trêi ¬i , chØ cßn cã n¨m phót ! ” , em hiÓu anh thanh niªn muèn nãi ®iÒu g× ? V× sao anh kh«ng nãi th¼ng ®iÒu ®ã víi ho¹ sÜ vµ c« g¸i ?
Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
Ô, Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
>C©u nãi nµy kh«ng chøa Èn ý
2. Ghi nhớ: SGK/ 75
Nghĩa tường minh: Nghĩa được diễn đạt trực tiếp trong câu.
Nghĩa hàm ý: Nghĩa được suy ra từ những từ ngữ trong câu.
Vậy em hiểu thế nào là nghĩa tường minh? Thế nào là nghĩa hàm ý?
TIẾT 124. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Bài học
II. Luyện tập
Cho hai câu tục ngữ:
Không thầy đố mày làm nên.
-Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
? Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh? Câu nào có nghĩa hàm ý?

Nghĩa tường minh
Nghĩa hàm ý



Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
II. Luyện tập: ( Mỗi nhóm 1 bài tập)
a.Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
b.Tìm những từ ngữ, hình ảnh miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn? Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn mùi soa?
Ti?t 124 NGHIA TU?NG MINH V� H�M í
Bài tập 1/ 75
II. Luyện tập
Bài tập 2 /sgk.75:
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
Hãy cho biết hàm ý của câu in màu tím trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Bài tập 1 /sgk.75:
Ti?t 124 NGHIA TU?NG MINH V� H�M í
II. Luyện tập
Bài tập 3 /sgk.75 (về nhà):
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài tập 2 /sgk.75:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 124
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I.Bài học
II. Luyện tập
Bài 4 (SGK trang 76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in chữ đỏ có chứa hàm ý không? Vì sao?
a . Có người hỏi:.
- Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào... …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
->Đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác.
Ti?t 124 NGHIA TU?NG MINH V� H�M í
II. Luyện tập
4.b. – Này, thầy nó ạ!
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
->Câu nói bỏ dở, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.
Tiết 124 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!”
Hãy tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để có những hàm ý khác nhau?
Có thể có những hàm ý sau:
-Cậu có mang áo mưa không?
-Chết rồi, tớ lại quên cái áo mưa ở nhà !
-May quá, tớ vừa mượn được cái ô.
…
*Lưu ý:
1. Sử dụng hàm ý phải phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp
2. Hàm ý thường có ở trong các văn bản nghệ thuật.
3. Trong đời sống hàng ngày, những cử chỉ, hành động hay sự im lặng cũng chứa những hàm ý…
Qua các bài tập trên, cần lưu ý gì khi dùng hàm ý?
Bài tập vận dụng:
Phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ sau:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi”
(Sang thu-Hữu Thỉnh)
Gợi ý:
- Tìm hiểu nghĩa tường minh của câu chữ được dùng trong đoạn thơ ( nắng, mưa, sấm, vẫn còn, đã vơi dần, cũng bớt bất ngờ, hàng cây đứng tuổi…)
-Tìm hàm ý trong các từ ngữ đó.




“Nắng”, mưa”,“Sấm” và “Hàng cây đứng tuổi” : là những ẩn dụ tạo nên tính hàm nghĩa. Nắng, mưa, sấm : Tượng trưng cho những biến đổi, những thay đổi, những khó khăn thử thách trong cuộc đời. Hình ảnh “Hàng cây đứng tuổi” là một ẩn dụ nói về lớp người đã từng trải, được tôi luyện trong nhiều gian khổ, khó khăn. Bài thơ ra đời trong những năm 80 của thế kỉ trước Khẳng định bản lĩnh cứng cỏi của nhân dân ta trong hoàn cảnh khó khăn gian khổ ấy. Nhìn cảnh vật sang thu buổi giao mùa, từ ngoại cảnh ấy mà nhà thơ suy ngẫm về cuộc đời.
Nắng, mưa, sấm là những hiện tượng thiên nhiên trong thời điểm giao mùa mùa hạ - thu. Các từ ngữ: “vẫn còn”, “đã vơi dần”, “cũng bớt bất ngờ” gợi tả rất hay thời lượng và sự hiện hữu của sự vật , của thiên nhiên như nắng thu, mưa thu, sấm đầu thu còn vương vấn mùa hạ
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
Tiết 124 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý


Ti?t 124 NGHIA TU?NG MINH V� H�M í
2. Ghi nh? : (SGK -75 )
*. Lưu ý:
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp.
Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật.
- Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ.
I. Bài học
1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý .
II. Luyện tập
- Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý
Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.
Hoàn thiện bài tập 3 (SGK trang 75, 76)
Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ