Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Chào mừng các thầy cô giáo về dự giờ
MÔN : nGỮ VĂN 9
Người thực hiện
NGuyễn thị phương THUý
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy
tiếc rẻ.Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái
làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại
chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở
lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới
trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay
vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Ví dụ:
Biết con đang nấu cơm, bà mẹ hỏi rằng:
Nghĩa tường minh:
Nghĩa hàm ý:
Hỏi con n?u com hay n?u chỏo.
Có ý chê con nấu cơm mà cho quá nhiều nước.
- Con nấu cơm hay nấu cháo đấy ?
Bài tập nhanh . Tìm nghĩa tường minh và hàm ý trong tình huống sau :
Tìm hàm ý trong câu ca dao sau :
Khôn ngoan đá đáp người ngoài Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.
Hàm ý : Anh em ruột thịt không nên đánh cãi nhau.
Bài tập nhanh:
Cả lớp đang học tiết toán được 20 phút thì Toản hớt hơ hớt hải xin vào lớp . Thày giáo liền hỏi…
Bài tập nhanh . D?t 1 cõu cú ch?a nghĩa tường minh và 1 cõu cú ch?a hàm ý trong tình huống sau :
Nghĩa tường minh: Sao em đi học muộn thế?
Hàm ý: Em có biết bây giờ là mấy giờ rồi không?
Nhìn thấy An đi học về đầu tóc bù xù mẹ nói :
Con có cái đầu đẹp nhỉ .
An vừa vuốt vội tóc vừa bối rối :
Mẹ lại phê bình khéo con rồi .
Mẹ :
- Mẹ đâu có nói thế ,tự con nhận đấy nhé .
Tình huống 1:
* Lưu ý 1 :
* Đặc tính của hàm ý :
+ Hàm ý có thể giải đoán được.
+ Hàm ý có thể chối bỏ.

* Tình huống 2:
Một nhóm có 5 bạn rủ nhau đi xem phim ,trong đó An và Thi chuẩn bị vé cho cả nhóm .
Mua ®­îc ba vé.
Mua được vé chưa ?
- Mua được ba vé .
Hàm ý :Còn thiếu hai vé
=>Hàm ý dùng chung
( hàm ý thông dụng )
A và B cùng trọ học ở 1 nhà ,B có mẹ lên chơi .Tối hôm sau bà mẹ phải ra ga xe lửa để về quê. A nói chuyện với B:
-Tối mai đi chơi với tớ đi.
B trả lời :
Tối mai mẹ mình về quê.
Hàm ý : mình không thể đi được .
? Hàm ý dùng riêng ( hàm ý đặc dụng)
* Lưu ý 2 :
*Có hai loại hàm ý
Hàm ý dùng chung (thông dụng)
Hàm ý dùng riêng
(đặc dụng)
Giúp việc diễn đạt ý mình muốn nói một cách tế nhị , kín đáo, lịch sự.
*Tác dụng của hàm ý
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
GHI NHỚ
Theo em, trong khi nói (hoặc viết), nghĩa tường minh quan trọng hơn hay hàm ý quan trọng hơn? Vì sao?
Quan trọng như nhau. Ngôn ngữ phải được dùng hợp lí, phù hợp hoàn cảnh mới có giá trị. Cần ý thức rõ điều này để tránh lạm dụng.
THẢO LUẬN
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 1 /sgk.75:
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay.
b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 /sgk.75:
TIẾT 123
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
Bài tập 2 /sgk.75:
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè.
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái:
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Bài tập 3 /sgk.75:
Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)
Câu: “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý. -> ông vô ăn cơm đi!
Bài 4 SGK. 76: Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao?
Có người hỏi:
Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? …
Âý thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
Hà, nắng gớm, về nào …
Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
(đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác)
4.b. – Này, thầy nó ạ.
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.
Thầy nó ngủ rồi à?
Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
(Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.)
? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau:
1. Hàm ý là phần thông báo:
Trái ngược với nghĩa tường minh.
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh.
Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
Được diễn đạt trực tiếp trong câu.

2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây?
Khi không biết diễn đạt rõ ý.
Khi không muốn nói rõ ý.
Khi không muốn người nghe hiểu ý.
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
BÀI TẬP CỦNG CỐ
Phân tích nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý trong bài ca dao sau:
“Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo để dưới nước thì ta lấy mình”
(Ca dao)
Bài tập về nhà
Học bài:
- Đọc kĩ bài trong SGK – Thuộc ghi nhớ.
- Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý.

2. Chuẩn bị :
NGHỊ LUẬN VỀ 1 ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ
- Đọc kĩ bài KHÁT VỌNG HOÀ NHẬP, DÂNG HIẾN CHO ĐỜI; trả lời các câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK.78
- Học bài cũ: Nghị luận về tác phẩm truyện.
HƯỚNG


DẪN


HỌC


BÀI


Ở


NHÀ

Xin chân thành cảm ơn
các thầy cô giáo và các em
học sinh !
Tạm biệt-
hẹn gặp lại