Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Giáo viên: Nguyễn Thị Hạ
Bài 24 - Tiết 125




Lớp 9a
THCS Lam thành - hưng châu
Hưng nguyên - nghệ an
Nghĩa tường minh và hàm ý
Kiểm tra bài cũ
? Em hiểu như thế nào về những câu thơ sau:
"Sông được lúc dềnh dàng (1)
Chim bắt đầu vội vã" (2)
(Sang Thu - Hữu Thỉnh)
(1)
C1: nước (sông) bắt đầu cạn phải chảy chậm lại
C2: hàm ý: chỉ con người khi đã đạt được mục đích. Bây giờ "được lúc" có cơ hội tìm đến sự an nhàn, đến sự bình yên, thong thả không cần phải lao động nhiều
(2)
C1: thể hiện được sự khẩn trương, tất bật, hối hả, gấp gáp của đàn chim vì sợ lạnh phải bay đi tránh rét.
C2: hàm ý: chỉ con người đã đến lúc "bắt đầu" phải khẩn trương, miệt mài lao động.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
1. Ví dụ: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
(Lặng lẽ Sa Pa- Nguyễn Thành Long)
Hãy đánh dấu vào ý em cho là đúng . Căn cứ vào đâu mà em lại nghĩ như vậy?
Thụng bỏo kho?ng th?i gian cũn l?i c?a cu?c g?p g? ch? cũn cú 5 phỳt.
Tõm tr?ng nu?i ti?c vỡ th?i gian cũn quỏ ớt.

Tiết 125:
Trời ơi, chỉ còn
có năm phút !
Thông báo về thời gian "chỉ còn năm phút" là phải chia tay.
Nội dung đó đựơc diễn đạt trực tiếp qua những từ ngữ trong câu.
Nghĩa tường minh
Tâm trạng nuối tiếc vì thời gian còn quá ít.
Nội dung không được diễn đạt trực tiếp qua từ ngữ mà phải suy ra từ từ ngữ ấy.
Hàm ý
Nghĩa tường minh và hàm ý
- Qua câu "Trời ơi, chỉ còn có 5 phút !", em hiểu nhân vật anh thanh niên muốn nói điều gì ?

2. B�i h?c:
a. Khỏi ni?m:
- Nghĩa tường minh: Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý : + Phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể suy ra được.

+ Được dùng khi người nói không muốn, không thể nói trực tiếp.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
- Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sỹ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kỹ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi."
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng Lẽ Sapa)
Chú ý 1: Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Không có ẩn ý gì cả.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
Bài tập nhanh
Em hiểu từ "chiến thắng" như thế nào trong đoạn văn sau:
Tin "chiến thắng"(của bọn giặc) toàn thương vong mất tích, ối chu cha! Rầu quá là rầu.
(Đồ Phồn)
Đáp án:
Từ "chiến thắng" bị đánh giá một cách mỉa mai, vì toàn thương vong mất tích sao gọi là chiến thắng được.
Chú ý 2:
- Trong văn viết cần để ý vào những từ ngữ để trong dấu ngoặc kép.
- Trong giao tiếp cần phải để ý vào ngữ điệu của người nói.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tìm hàm ý trong 2 câu sau:
A: Chiều mai cậu đi học
ngoại ngữ với tớ đi?
B: Chiều mai lớp tớ ôn tập
toán.
A: Thế à, buồn nhỉ.
Có người mách với mẹ Hà:
Hôm nay Hà không đi
chơi điện tử.
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:
Hàm ý có thể giải đoán được: người nghe
có năng lực thì có thể đoán ra hàm ý trong
lời nói có chứa hàm ý.
Hàm ý có thể chối bỏ được: người nói có thể
chối bỏ r?ng họ không thông báo hàm ý nào đó
trong lời nói của mình, tức là họ có thể không
chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói
của chính họ.
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 123:
2. Bài học:
Khái niệm:
Đặc tính của hàm ý:
Hàm ý dùng chung:
Là kiểu hàm ý được nhiều người dùng, dùng
một cách phổ biến trong những tình huống
tương tự. ý nghĩa hàm ẩn trong những tình
huống này thường dễ dàng nhận biết vì nó
thông dụng.
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:
2. Bài học:
Khái niệm:
Đặc tính của hàm ý:
Hàm ý dùng chung và hàm ý dùng riêng:
Hàm ý dùng riêng:
Có những hàm ý chỉ có thể giải đoán được khi
gắn nó với những tình huống cụ thể, tách ra
khỏi tình huống đó thì hoặc là không giải đoán
được hoặc là có thể hiểu khác đi. Kiểu hàm ý
này được gọi là hàm ý dùng riêng hay hàm
ý ng? c?nh.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Bài tập 1
Câu "Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy." cho thấy họa
sĩ chưa muốn chia tay với anh thanh niên. Đây là
cách dùng "hình ảnh" để diễn đạt ý của ngôn ngữ
nghệ thuật.
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:
Câu n�o cho th?y nh� h?a s? chua
mu?n chia tay v?i anh thanh niờn?
T? ng? n�o giỳp em nh?n ra di?u dú?

b. Tỡm nh?ng t? ng? miờu t? thỏi d? c?a cụ gỏi trong
cõu cu?i do?n van. Thỏi d? ?y giỳp em doỏn ra di?u
gỡ liờn quan t?i chi?c khan mựi soa?

Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:

Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rối
đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để
lại khăn làm kỉ niệm cho người thanh niên, thế mà anh
lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả
lại.Thực ra cô ngượng vì ông họa sĩ tinh
tế sẽ nhận ra tất cả.

b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái
độ của cô gái liên quan đến chiếc mùi soa là:
mặt đỏ ửng (ngượng)
nhận lại chiếc khăn (không tránh được)
quay vội đi (quá ngượng)


Về khổ thơ kết bài Đồng chí
" Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo."
"...Tôi thấy có bạn phân tích hình ảnh đầu súng là tượng trưng cho người chiến sĩ đang bảo vệ quê hương và vầng trăng tượng trưng cho quê hương thanh bình. Tôi không nghĩ thế khi viết, còn hình tượng thơ có thể gợi cho người đọc nghĩ thế là tuỳ thuộc ở các bạn..."
(Trích lời tác giả Chính Hữu
về bài thơ Đồng chí )
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 123:
Qua đó hãy cho biết hàm ý có thể được thể hiện bằng cách nào?
* Bằng từ ngữ, bằng các kiểu câu.
* Bằng cử chỉ, điệu bộ.
* Bằng hình ảnh, hình tượng.

Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
2. Bài học:
Khái niệm:
Đặc tính của hàm ý:
Hàm ý dùng chung và hàm ý dùng riêng:
Các cách thể hiện hàm ý:
Lưu ý!
- Trong giao tiếp:
+ Nói: Thận trọng, rành mạch.
+ Nghe: Tinh tường.
- Trong đọc- hiểu tác phẩm nghệ thuật:
Suy ngẫm để tìm ra được hàm ý trong đó.
- Phát hiện, suy diễn hàm ý cần hợp lí dựa trên nghĩa tường minh, trên tình huống giao tiếp.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Bài tập 1
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:
Bài tập 2
Hãy cho biết Hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sỹ lão thành nhé. Và cô
đây là kỹ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già
cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái
món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà
anh.
Bài 3: Đọc ví dụ sau. Cho biết các câu in đậm chỉ mang nghĩa tường minh hay còn chứa hàm ý? Em căn cứ vào đâu để nhận ra hàm ý?
b) Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe(.)Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng)

Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
II. Luyện tập
Câu chứa hàm ý: "Cơm chín rồi!"
- Hàm ý: Bé Thu muốn ông Sáu vô ăn cơm.

Bài tập 4
Những câu in đậm không chứa hàm ý. Đó là những
câu nói lảng và câu nói dở dang, không hàm chứa ý
gì. Cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa hàm ý và câu
nói lảng (nói sang chuyện khác để tránh đề tài đang
bàn, vì một ý tế nhị nào đó); nói lửng (đang nói thì
bị người khác cắt ngang hoặc vì một lí do nào đó
không muốn nói hết câu).
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 125:
Bài tập vận dụng:
Hãy viết hai đoạn văn trong đó có chứa
nghĩa tường minh và hàm ý.
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG
Trống vào lớp đã 10` Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:....
Yêu cầu:
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Hướng giải:
- Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút.
- Hàm ý: Em có đồng hồ không?...
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
Là phần thông báo được diễn ra trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ từ ngữ ấy.
III.Củng cố:
So sánh nghĩa tường minh và hàm ý
Giống nhau
Đều là nghĩa được biểu đạt trong câu.
Nghĩa tường minh
Hàm ý
Khác nhau
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy

Phân biệt
* Nghĩa tường minh:
* Hàm ý:
- Trong giao tiếp không phải lời nói nào cũng có hàm ý.
- Trong văn viết cần để ý vào những từ ngữ để trong dấu ngoặc kép,
hình ảnh, hình tượng.
- Trong giao tiếp cần phải để ý vào ngữ điệu của người nói.
Chú ý:
II. Luyện tâp:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Tiết 123:
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý.
II. Luyện tập
Hướng dẫn về nhà
- Nắm được khái niệm về nghĩa tường minh và hàm ý.
- Nhớ được đặc tính và các cách thể hiện hàm ý.
- Đọc trước bài Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
Tiết 125:
Nghĩa tường minh và hàm ý
Kính Chúc các thầy cô giáo mạnh khoẻ
Hạnh phúc thành đạt!
Chúc Các em học sinh!
Chăm ngoan học giỏi
Hẹn gặp lại!
Gìờ học kết thúc!