Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Lê Văn Bình - THCS Lương Thế Vinh-Quy Nhơn

Trang bìa:
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ LỚP 9A4 MÔN NGỮ VĂN GV: LÊ VĂN BÌNH Tình huống:
“ Trống vào lớp đã 10 phút Hiếu mới hớt hải chạy vào.Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói... Thầy giáo sẽ nói như thế nào? -Em đến trễ 10 phút rồi đấy . -Em có biết bây giờ là mấy giờ không ? Tìm hiểu:
TIẾT 125: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. Phân biệt nghĩa tường minh, hàm ý: 1.Tìm hiểu : (SGK : 74 - 75) -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. (Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long) -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! -Thời gian chỉ còn 5 phút là chia tay.(Diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu) -Cảm xúc nuối tiếc vì thời gian quá ít.(Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu) => Nghĩa tường minh => Nghĩa hàm ý -Taị sao anh thanh niên dùng hàm ý ? -Vì ngại, muốn che giấu tình cảm. – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! -Câu nói này có ẩn ý gì không? so sánh:
-Nghĩa tường minh, hàm ý giống và khác nhau như thế nào? Phân biệt Nghĩa tường minh Hàm ý Giống nhau -Phần thông báo người nói đến người nghe -Phần thông báo người nói đến người nghe Khác nhau -Phần thông báo diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu -Phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. BT áp dụng:
Quỳnh: Các bạn làm bài tập thầy giao chưa? Minh: Mình đã làm xong rồi. Phương:Tối qua mình bận quá ! Qua tìm hiểu, em hiểu như thế nào là nghĩa tường minh? Hàm ý? Ghi nhớ:
TIẾT 125: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. Phân biệt nghĩa tường minh, hàm ý: 1.Tìm hiểu : (SGK : 74 - 75) -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! -Thời gian chỉ còn 5 phút là chia tay.(Diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu) -Cảm xúc nuối tiếc vì thời gian quá ít.(Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu) => Nghĩa tường minh => Nghĩa hàm ý 2.Ghi nhớ: -Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. -Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Luyện tập:
II. Luyện tập 1- Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già . - Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa 1/a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay. b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái:…mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại. 2/Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) -> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy. LT3:
3/Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”.Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) -> Hàm ý : “Ông vô ăn cơm đi!” LT4:
4/ Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao? a. Có người hỏi: - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? … - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: - Hà, nắng gớm, về nào … Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. ->Không chứa hàm ý (đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác) LT5:
4/b. – Này, thầy nó ạ. Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. -Thầy nó ngủ rồi à? -Gì? Ông lão khẽ nhúc nhích. -Tôi thấy người ta đồn… Ông lão gắt lên: -Biết rồi! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt. ->Không chứa hàm ý (Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.) LT thêm:
Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: Xin nước lạnh Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn =>Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ. Củng cố:
BĐTD: