Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

Giáo viên: Nguyễn Thị H?ng



Lớp 91
Tru?ng THCS Qu?ng Minh
Kiểm tra bài cũ:
Liên kết là gì? Hãy xác định các phép liên kết được sử dụng
trong các ví dụ sau?
Cái mạnh của con người Việt Nam ta là sự cần cù, sáng
tạo. Điều đó thật hữu ích (....)
(Vũ Khoan)
b) Những người yếu đuối vẫn hay hiền lành.
Muốn ác phải là kẻ mạnh
(Nam Cao)
Phép thế
Phép trái nghĩa
Bài 24 - Tiết 126

Nghĩa tường minh và hàm ý
TIẾT 123: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Xét ví dụ : ( SGK ,Trang 74,75)
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long)
? Vì sao anh thanh niên không nói thẳng điều đó với ông hoạ sĩ và cô gái?
Vì ngại ngùng vì muốn che giấu tình cảm của mình
? Vậy theo em khi nào người ta sử dụng hàm ý?
+ Khi người nói không thể hoặc không muốn nói trực tiếp.
+ Không muốn bộc lộ cảm xúc hoặc tế nhị kín đáo bộc lộ cảm xúc của mình.
+ Không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong câu nói của mình.
? Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
Không chứa ẩn ý gì, câu này mang nghĩa tường minh
Tiết 126 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
1. Ví dụ
2. K?t lu?n
- Nghĩa tường minh: Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý : + Phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể suy ra t? nh?ng t? ng? ?y

Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý.
? Phân biệt nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý xem
chúng giống và khác nhau như thế nào?
Nghĩa tường minh
Nghĩa hàm ý
Giống
Khác
- Là nghĩa hiểu trực
tiếp.
- Là nghĩa phải suy
ra từ những từ ngữ
diễn đạt
- Đều là nội dung thông báo của người nói
Gửi đến người nghe.
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

Trống vào lớp đã 10` Cu?ng mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói:....
Yêu cầu:
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý.
Hướng giải:
Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy.
Hàm ý: . Em có đồng hồ không?
. Em biết bây giờ là mấy giờ không?
Bài t?p: Đọc các ví dụ sau. Cho biết các câu in đậm chỉ mang nghĩa tường minh hay còn chứa hàm ý? Em căn cứ vào đâu để nhận ra hàm ý?
a) "Lao động là quyền và nghĩa vụ của công dân."
(Điều 55- Hiến pháp 1992)
b) Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe(.)Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng)
c) Cò kè bớt một thêm hai
Giờ lâu ngã giá vâng ngoài bốn trăm.
(Truyện Kiều- Nguyễn Du)
d) Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
(Ca dao)
Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý.
"Lao động là quyền và nghĩa vụ của công dân."
Mang nghĩa tường minh
- Vô ăn cơm!
(Quy định quyền và nghĩa vụ lao động
của công dân)
Tiết 126: Nghĩa tường minh và hàm ý.
Hàm ý
- Cơm chín rồi!
Cò kè bớt một thêm hai
Giờ lâu ngã giá vâng ngoài bốn trăm.
(bé Thu muốn cha vào ăn cơm nhưng không muốn nhắc lại câu nói lúc trước, cũng không muốn gọi tiếng "ba".)
Hàm ý
(lột trần bản chất con buôn của Mã Giám sinh.)
(diễn đạt bằng hành động, cử chỉ của nhân vật. . .)
(diễn đạt bằng từ ngữ. . .)
Thuyền oi có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
(thể hiện tình cảm của nhân vật trữ tình . . .)
Hàm ý
(diễn đạt bằng hình tượng thuyền, bến. . .)
Hoàn cảnh sử dụng tường minh và hàm ý:
+ trong văn bản nghệ thuật và giao tiếp hàng ngày thì có thể sử dụng cả nghĩa tường minh và hàm ý.
+ Trong văn bản hành chính công vụ và văn bản khoa học chỉ sử dụng nghĩa tường minh.
Tiết 126 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Hai đặc tính của hàm ý:
- Hàm ý có thể giải đoán
được: Người nghe có năng
lực thì có thể đoán ra
hàm ý trong lời nói có chứa
hàm ý.

Hàm ý có thể chối bỏ được:
Người nói luôn luôn có thể
chối bỏ rằng họ không
thông báo hàm ý nào đó
trong lời nói của mình, tức
là người nói có thể không
chịu trách nhiệm về hàm ý
chứa trong lời nói của
chính họ.
II/ Luyện tập
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Trời ơi chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên.Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn đến trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
Tiết 126. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

II LUYỆN TẬP
Bài tập 1.a(75): Câu nào trong đoạn trích trên cũng
cho thấy ông họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh
thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?
Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” cho thấy nhà họa
sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên.
Cụm từ “tặc lưỡi” giúp em nhận ra điều ấy. Đây là
cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật.
Bài tập 1.b(75): Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái
trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên
quan đến chiếc khăn mùi soa?
Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô
gái liên quan đến chiếc khăn mùi soa là:
+ Mặt đỏ ửng(ngượng)
+ Nhận lại chiếc khăn(không tránh được)
+ Quay vội đi(quá ngượng)
Qua các hình ảnh này, có thể thấy cô gái đang bối rối đến vụng
về vì ngượng. Cô ngượng vì định kín đáo để lại chiếc khăn
làm kỉ niệm cho người thanh niên, thế mà anh lại thật thà tưởng
cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại. Thực ra cô ngượng vì ông
họa sĩ dày dạn kinh nghiệm và tinh tế sẽ nhận ra tất cả.
Bài tập 2(75): Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm
trong đoạn trích :
- Câu in đậm là “Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi
sớm quá.”
Hàm ý là “Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè
đấy, hãy pha nước chè và mời ông ấy uống đi.”
Bài tập 4(76): Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ
truyện ngắn “Làng” của Kim Lân), cho biết những
câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?
“- Hà, nắng gớm, về nào...”
Là câu nói lảng sang chuyện khác, không chứa hàm ý.

b) “- Tôi thấy người ta đồn...”


L� cõu núi d? dang, chua h?t ý, cõu b? l?ng khụng ch?a
h�m ý gỡ.
C?n phõn bi?t rừ s? khỏc nhau gi?a h�m ý v� cõu núi l?ng
(núi trỏnh sang chuy?n khỏc d? trỏnh d? t�i dang b�n vỡ m?t
lớ do t? nh? n�o dú; cũn núi l?ng l� dang núi thỡ b? ngu?i khỏc
c?t ngang ho?c khụng mu?n núi h?t cõu)
Bài tập vận dụng:
Hãy viết một đoạn đối thoại trong đó có
sử dụng nghĩa tường minh hoặc nghĩa hàm ý.
Xin chân thành cảm ơn