Bài 24. Nghĩa tường minh và hàm ý

1
2
Tình huống thứ hai: Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi:
- Mấy giờ rồi em?
Tình huống thứ nhất: Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh:
Mấy giờ rồi em?
 Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn.
 Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh.
3
Tiết 125: Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
4
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.”
( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long)
? - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”,em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
- Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?
5
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phía nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
( Lặng lẽ Sa Pa, Nguyễn Thành Long)
Nội dung thông báo: Anh rất tiếc vì không còn nhiều thời gian để chuyện trò.
Nội dung thông báo: Cô gái quên khăn mùi soa.
 Nghĩa hàm ý
 Nghĩa tường minh
6
Ghi nhớ : (SGK trang 75)
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
7
* Lưu ý: Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tức cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau.
Ví dụ: Trời sắp mưa rồi đấy!
Hàm ý: - Lấy quần áo vào.
- Nhớ mang áo mưa theo.
- Đừng đi, kẻo ướt.
- ...

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
8
Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau:
- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa!
- Cành cây cao quá không với được!
 Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được
1
9
- Trời nóng quá!
- Mất điện rồi.
Hàm ý: Không bật quạt được.
2
10
- Minh ơi, lấy áo quần vào nhanh lên con!
- Con đang học bài mẹ ạ!
Hàm ý: Người con không muốn lấy áo quần giúp mẹ.
3
11
Bài tập nhanh:
Tình huống 1:
Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được.
- Mình đang làm bài tập.
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ.
12
Tình huống 2:
Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng bạn.
 - Mai mình phải chở em đi học .
- Ngày mai anh mình mượn xe rồi.
13
Bài tập 1:Đọc lại đoạn trích sau:
“ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế,thong thả đi đến chỗ bác già.”
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)


14
15
Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi.
Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy”.
- Từ: “Tặc lưỡi”.
 Cô gái rất bối rối ngượng ngùng, cô định kín đáo để lại chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
16
Bài tập 4: sgk/ 76:
Đọc đoạn trích và cho biết những câu in đậm:
- Hà nắng gớm, về nào…
- Tôi thấy người ta đồn…
Có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
17

- Hà nắng gớm về nào…

→ Câu nói dở dang
Bài tập 4: SGK/ 76 : Câu in đậm

→ Câu đánh trống lảng
- Tôi thấy người ta đồn…
→ Cả hai câu không chứa hàm ý
18
Bài tập 2: SGK/ 75
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:
Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa
Hàm ý: ông họa sĩ chưa kịp uống nước trà sáng nay trước khi đi.
19
Bài tập 3: SGK/ 75
Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý trong đoạn trích sau:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó
phải gọi nhưng lại nói trổng:
Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó
gọi “Ba vô ăn cơm”.Con bé cứ đứng trong bếp
nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại
20
Câu chứa hàm ý:
Cơm chín rồi!
Nội dung hàm ý:
→ Bé Thu muốn bảo ông Sáu vô ăn cơm
21
BT bổ sung: ( Hoạt động nhóm)
Đọc những dòng thơ sau:
“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.”
(“Nói với con” – Y Phương)
- Chỉ ra những từ mang hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý?
22
Những từ mang hàm ý.
...thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được

 Hàm ý: Người cha muốn con tự hào với những truyền thống tốt đẹp của quê hương và phát huy những truyền thống ấy để tự tin, vững bước trên đường đời.
23
Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau:
Xin nước lạnh
Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng:
- Cho tôi xin một chén nước lạnh.
Chủ nhà hỏi:
- Hả, để làm gì vậy?
- Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.
Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
24
Luật chơi
3
1
2
4
5
NHữNG NGÔI SAO Bí ẩN
25

Có 5 ngôi sao, đằng sau mỗi ngôi sao là một yêu cầu.

* Nếu trả lời đúng sẽ được hoa điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.

* Nếu trả lời sai thì các bạn khác giành quyền trả lời (bằng cách giơ tay nhanh).

* Nếu chọn được ngôi sao may mắn sẽ không phải trả lời câu hỏi mà vẫn được điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.

Luật chơi
26
Cho biết hàm ý của những câu sau:
Bây giờ mới 11 giờ thôi.
- Bây giờ đã 11 giờ rồi.
Đáp án
27
Đáp án:
- Bây giờ mới 11 giờ thôi. (còn sớm, cứ từ từ)
- Bây giờ đã 11 giờ rồi. (muộn rồi, nhanh lên)
28
Ngôi sao may mắn
Chúc mừng bạn! Bạn đã tìm được ngôi sao may mắn.
29
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ nói:…
? Em hãy diễn đạt ý của thầy bằng hai câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu có hàm ý.
Đáp án
30
Nghĩa tường minh:
Em đi muộn 10 phút rồi đấy.
Hàm ý:
Em không có đồng hồ à?
Đáp án:
31
Tìm một câu có hàm ý từ chối cho lời đề nghị sau:
Ngày mai đi học, qua đèo tớ đi với nhé.
Đáp án
32
Xe đạp của tớ bị hỏng mấy ngày nay rồi.
(Không thể đèo cậu được)
Đáp án:
33
Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn, em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào? Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để nhắc nhở các bạn.
Đáp án
34
Hôm nay, ai trực nhật ấy nhỉ?
Đáp án:
35
Dặn dò

Về nhà:
- Học thuộc ghi nhớ
- Hoàn thành các bài tập
Lấy các ví dụ minh họa một số tình
huống sử dụng nghĩa tường minh – hàm ý
Chuẩn bị bài mới:
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
Đọc ví dụ văn bản : sgk/ 77,78
- Trả lời các câu hỏi sgk/78